Spółdzielnia pracy jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób i o zmiennym funduszu udziałowym, która w interesie swoich członków prowadzi wspólne przedsiębiorstwo w oparciu o osobistą pracę członków. Spółdzielnia może także prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków oraz środowiska, w którym żyją. Szczególnym przedmiotem działalności spółdzielni pracy inwalidów i niewidomych jest zawodowa i społeczna rehabilitacja inwalidów i niewidomych, a spółdzielnie pracy rękodzieła ludowego i artystycznego tworzą nowe i kultywują tradycyjne wartości kultury materialnej, organizują i rozwijają rękodzieło ludowe i artystyczne, sztukę i przemysł artystyczny. Takie spółdzielnie oraz spółdzielnie o wyjątkowym charakterze społecznym mają prawo do korzystania z pomocy organów władzy państwowej oraz administracji rządowej i samorządowej, jak też ze zwolnień i ulg w świadczeniach publicznoprawnych, określonych w odrębnych przepisach.

Majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków. Członek spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu strat spółdzielni do wysokości zadeklarowanych udziałów i nie odpowiada wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania.

Spółdzielnia pracy i członek spółdzielni mają obowiązek pozostawania ze sobą w stosunku pracy nawiązanym przez spółdzielczą umowę o pracę. Rozwiązanie takiej umowy jest niedopuszczalne w czasie trwania członkostwa, poza przypadkami ściśle określonymi w ustawie. Statut może jednak przewidywać zatrudnienie wszystkich lub niektórych członków nie na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, lecz na podstawie umowy o pracę nakładczą, umowy zlecenia lub umowy o dzieło, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem działalności spółdzielni. Spółdzielnia ma wówczas obowiązek równomiernie rozdzielać pracę między tych członków. Członek ma prawo do zatrudnienia stosownie do swoich kwalifikacji zawodowych i osobistych oraz aktualnych możliwości gospodarczych spółdzielni. Za pracę członek spółdzielni otrzymuje wynagrodzenie, na które składa się wynagrodzenie bieżące i udział w części nadwyżki bilansowej przeznaczonej do podziału między członków zgodnie z zasadami ustalonymi w statucie.

Liczba założycieli spółdzielni pracy nie może być mniejsza niż 10 osób, które powinny mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Statut może określić wypadki, w których dopuszczalne jest członkostwo osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Osoby takie nie mogą być członkami organów spółdzielni, a na walnym zgromadzeniu są reprezentowane przez swoich przedstawicieli ustawowych.

Założyciele spółdzielni uchwalają statut, potwierdzają jego przyjęcie przez złożenie pod nim swoich podpisów i dokonują wyboru organów, których wybór należy do walnego zgromadzenia członków. Założyciele stają się członkami spółdzielni z chwilą jej zarejestrowania, a pozostali po złożeniu pisemnej deklaracji, z chwilą przyjęcia w poczet członków przez uprawniony organ spółdzielni. Statut może uzależnić przyjęcie na członka od odbycia okresu kandydackiego, ale może też przyznać kandydatom niektóre prawa i obowiązki członków spółdzielni.

Ponadto statut powinien określać nazwę spółdzielni, rodzaje działalności, jakie spółdzielnia zamierza prowadzić, wysokość wpisowego oraz wysokość i ilość udziałów, które członek musi zadeklarować, terminy wnoszenia udziałów, prawa i obowiązki członków spółdzielni, zasady i tryb wypowiadania członkostwa oraz wyboru organów spółdzielni.

Organami spółdzielni jest walne zgromadzenie członków, rada nadzorcza oraz zarząd. Zarząd kieruje spółdzielnią i reprezentuje ją na zewnątrz.. W przypadku zarządu jednoosobowego oświadczenia woli w imieniu spółdzielni może także składać dwóch pełnomocników. Jeśli zarząd spółdzielni jest wieloosobowy, prawo reprezentacji przysługuje łącznie dwóm członkom zarządu lub członkowi zarządu z pełnomocnikiem.

Do rozpoznania sprawy o wpisanie spółdzielni do rejestru wyłącznie właściwy jest sąd rejonowy (sąd gospodarczy ) właściwy dla siedziby spółdzielni, której wpis dotyczy.

Zarząd spółdzielni składa wniosek rejestrowy na urzędowym formularzu KRS-W5, a wraz z nim formularze załączników: 2 egz. załącznika KRS-WK, z danymi osób wchodzących w skład zarządu i rady nadzorczej spółdzielni, KRS-WM - określający przedmiot działalności i kody jej klasyfikacji zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. o Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Ponadto do zgłoszenia należy dołączyć dowód uiszczenia opłaty sądowej zgodnie z tabelą i opłaty za ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym w kwocie 500 zł.

Z wnioskiem rejestrowym należy złożyć egzemplarz statutu podpisany przez wszystkich założycieli spółdzielni, a także poświadczone urzędowo (przez notariusza) podpisy osób uprawnionych do reprezentowania spółdzielni.