Europejska Sieć Sądownicza ds. cywilnych i handlowych została utworzona na podstawie Decyzji Rady Unii Europejskiej z 28 maja 2001(201/470/CE)

Uproszczenie współpracy w sprawach cywilnych jest ważnym elementem tworzenia "obszaru wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa". Niezbędne podstawy prawne do działań w tym obszarze stworzyły dyspozycje Traktatu Amsterdamskiego. Współpraca w sprawach cywilnych stała się częścią I filaru. Szczyt Europejski w Tampere (15-16 października 1999) nakreślił polityczny program działań w tym obszarze. Podkreślił, że "w prawdziwym, europejskim obszarze wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa, obywatele i przedsiębiorstwa nie powinni przy korzystaniu ze swoich praw napotykać przeszkód związanych z niespójnością lub skomplikowaniem systemów prawnych i administracyjnych państw członkowskich". Rada Europejska zwróciła się do Komisji Europejskiej, aby - w porozumieniu z instytucjami w rodzaju Rady Europy - podjęła kampanię informacyjną i opublikowała podręczniki "użytkownika wymiaru sprawiedliwości". Rada nalegała także na stworzenie przejrzystego i łatwo dostępnego systemu informacji, którego utrzymaniem powinna zająć się sieć właściwych organów krajowych.

Europejska Sieć Sądownicza nie zastępuje istniejących mechanizmów pomocy prawnej. Ma je uzupełniać i czynić bardziej efektywnymi. Jej głównym zadaniem jest wspieranie międzynarodowej pomocy prawnej, sprawnego wykonywania wniosków o pomoc prawną między państwami członkowskimi. Pozwoli na pełniejsze stosowanie aktów prawa wspólnotowego i umów międzynarodowych wiążących państwa członkowskie Unii Europejskiej w tym obszarze.

Europejska Sieć Sądownicza opiera się na współdziałaniu krajowych Punktów Kontaktowych, które można przyrównać do węzłów sieci, poprzez którą odbywa się wymiana informacji między organami krajowymi właściwymi do pomocy prawnej. Punkty Kontaktowe przekazują wszelkie niezbędne informacje do Punktów Kontaktowych innych państw, do organów i jednostek wymienionych w aktach prawa wspólnotowego, w umowach międzynarodowych lub umocowanych do tego rodzaju współpracy na podstawie przepisów prawa krajowego. Punkty Kontaktowe mogą się porozumiewać także z "łącznikami wymiaru sprawiedliwości (w rozumieniu Wspólnego Działania 96/277/JAI z 22 kwietnia 1996), jak również z każdym organem sądowym lub administracyjnym, właściwym dla pomocy prawnej w sprawach cywilnych lub handlowych, którego udział w sieci zostanie uznany za pożądany przez dane państwo członkowskie" (art. 2.1.d. Decyzji o utworzeniu Europejskiej Sieci Sądowniczej).

Te informacje są także udostępniane przez Punkt Kontaktowy krajowym organom sądowym w celu skutecznego przygotowania wniosku o pomoc prawną. Zadaniem Punktów Kontaktowych jest poszukiwanie sposobów przezwyciężenia trudności w wykonaniu wniosku, jak również skierowanie organu wzywającego do właściwego organu, który może wykonać wniosek. Punkt Kontaktowy uczestniczy także w koordynowaniu wykonania wniosków, zwłaszcza w sytuacji zbiegu wniosków z kilku państw członkowskich.

Zadaniem Sieci jest także zapewnienie łatwego dostępu do wiarygodnej i pełnej informacji o krajowych systemach prawnych, co ma sprzyjać ułatwieniu dostępu obywateli do wymiaru sprawiedliwości.

Europejska Sieć Sądownicza do spraw cywilnych i handlowych korzysta z doświadczeń Europejskiej Sieci Sądowniczej do spraw karnych. Podobnie wykorzystuje narzędzia informatyczne, w tym Internet.

W skład Sieci wchodzą wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej, oprócz Danii. Nowe państwa członkowskie uczestniczą w pracach Sieci od grudnia 2002 roku. Punkt Kontaktowy znajduje się w strukturze Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Prawa Europejskiego Ministerstwa Sprawiedliwości.