W dniach 20-21 września 2016 roku Komitet Ministrów Rady Europy przyjął 9 rezolucji końcowych zamykających nadzór nad wykonaniem łącznie 22 wyroków w sprawach skierowanych przeciwko Polsce oraz 8 decyzji zatwierdzających ugody zawarte między skarżącymi a Rządem RP.

W rezolucji nr 254 Komitet Ministrów Rady Europy potwierdził fakt wykonania przez polskie władze 7 wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z grupy Orchowski przeciwko Polsce – tj. wyroku z dnia 22 października 2009 roku w sprawie Orchowski przeciwko Polsce (skarga nr 17885/04), wyroku z dnia 22 października 2009 roku w sprawie Norbert Sikorski przeciwko Polsce (skarga nr 17599/05), wyroku z dnia 31 maja 2012 roku w sprawie Grzywaczewski przeciwko Polsce (skarga nr 18364/06), wyroku z dnia 20 września 2011 roku w sprawie Mirosław Zieliński przeciwko Polsce (skarga nr 3390/05), wyroku z dnia 24 lipca 2012 roku w sprawie Wenerski (nr 2) przeciwko Polsce (skarga nr 38719/09), wyroku z dnia 2 kwietnia 2013 roku w sprawie Olszewski przeciwko Polsce (skarga nr 21880/03) oraz wyroku z dnia 7 stycznia 2014 roku w sprawie Karabin przeciwko Polsce (skarga nr 29254/06).

W wymienionych orzeczeniach Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, iż skarżący byli osadzeni w jednostkach penitencjarnych w warunkach przeludnienia, przez co niedochowane zostały standardy wynikające z art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ustanawiającego zakaz nieludzkiego traktowania albo karania. Trybunał przypomniał, iż w jego dotychczasowym orzecznictwie naruszenie przywołanego przepisu Konwencji było co do zasady stwierdzane we wszystkich sprawach, w których osoby osadzone w zakładzie karnym lub areszcie śledczym miały do dyspozycji mniej niż 3 m² powierzchni na osobę.

Przyjmując rezolucję stwierdzającą wykonanie wyroków w sprawach z grupy Orchowski Komitet Ministrów Rady Europy potwierdził, że Polska wypłaciła skarżącym zasądzone kwoty słusznego zadośćuczynienia, a tym spośród nich, którzy w dniu wydania wyroku ETPCz byli osadzeni w jednostkach penitencjarnych, zapewniono warunki wykonywania kary zgodne ze standardami wynikającymi z orzecznictwa Trybunału. Jednocześnie Polska wdrożyła środki generalne, które powinny zapobiec wystąpieniu podobnych naruszeń Konwencji w przyszłości. Warto wskazać, iż z danych za luty 2016 roku wynika, iż jednostki penitencjarne były zdolne przyjąć ok. 85 000 osób, podczas gdy łączna liczba osadzonych nie przekraczała 71 500 osób. Jednocześnie podjęto szereg działań natury zarówno legislacyjnej, jak i organizacyjnej zmierzających do zwiększenia częstotliwości stosowania kar wolnościowych, tak by do 2020 roku nie częściej niż w przypadku 1/5 wyroków skazujących wymierzana była kara pozbawienia wolności.

W rezolucji nr 255 Komitet Ministrów Rady Europy uznał, iż Polska wykonała wyrok z dnia 28 lipca 2009 roku w sprawie Rachwalski i Ferenc przeciwko Polsce (skarga nr 47709/99). W przywołanym orzeczeniu Europejski Trybunał Praw Człowieka dokonał oceny zgodności ze standardami konwencyjnymi interwencji podjętej w czerwcu 1997 roku przez funkcjonariuszy policji w jednym z wrocławskich mieszkań.

Powodem, dla którego policja przeprowadziła przeszukanie mieszkania i użyła siły fizycznej w stosunku do grupy studentów była odmowa natychmiastowego udzielenia przez nich informacji co do tego, kto jest właścicielem zaparkowanego przed blokiem niezamkniętego samochodu, który w ocenie funkcjonariuszy mógł pochodzić z kradzieży.

Oceniając, czy doszło do naruszenia art. 3 Konwencji zakazującego stosowania tortur oraz jakichkolwiek form nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, Trybunał przypomniał, iż przepis ten wyraża jedną z najbardziej fundamentalnych wartości społeczeństwa demokratycznego.  Z tego też powodu jakiekolwiek zastosowanie siły przeciwko jednostkom może mieć miejsce tylko wtedy, gdy zostanie wykazane ponad wszelką wątpliwość, iż jest ono niezbędne dla zapewnienia porządku publicznego i jednocześnie spełnia wymogi proporcjonalności. W przedmiotowym przypadku Trybunał nie zaakceptował wyjaśnień, iż reakcja policji była adekwatna do sytuacji i tym samym stwierdził, iż doszło do naruszenia art. 3 Konwencji.

Trybunał zgodził się również, iż zasadny był podnoszony przez skarżących zarzut naruszenia art. 8 Konwencji zapewniającego każdemu „prawo do poszanowania życia prywatnego, rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji”. Trybunał stwierdził, iż nie było wystarczających poważnych powodów, które w przedmiotowym przypadku usprawiedliwiałyby przeprowadzenie przeszukania mieszkania.

Z uwagi na stwierdzone naruszenia art. 3 i 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Trybunał orzekł o obowiązku wypłacenia skarżącym kwoty 2000 euro tytułem zadośćuczynienia za doznane przez nich szkody niemajątkowe.

Komitet Ministrów Rady Europy stwierdzając wykonanie wyroku w sprawie Rachwalski i Ferenc potwierdził, iż wspomniana należność została uregulowana, a nadto przyznał, iż w Polsce przyjęto zmiany legislacyjne, które powinny zapewnić, że w przyszłości rzadziej pojawiać będą się zarzuty dotyczące nieproporcjonalnego użycia siły przez funkcjonariuszy służb stojących na straży porządku publicznego. Na uwagę zasługuje zwłaszcza uchwalona w dniu 24 maja 2013 roku ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, która w sposób precyzyjny określiła przesłanki ich stosowania, formułując jednocześnie expressis verbis zasady niezbędności i proporcjonalności używania siły przez funkcjonariuszy państwa. Oprócz dokonanych na przestrzeni ostatnich 7 lat zmian w obowiązującym prawie, Komitet Ministrów Rady Europy docenił także działania związane z upowszechnieniem wiedzy na temat standardów ETPCz i szkoleniem funkcjonariuszy policji.

W rezolucji nr 256 podjętej w trakcie 1265 posiedzenia Komitetu Ministrów Rady Europy potwierdzono wykonanie przez Polskę wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 3 listopada 2015 roku w sprawie Stankiewicz i inni (nr 2) przeciwko Polsce (skarga nr 48053/11).

W przedmiotowym orzeczeniu Trybunał badał, czy dopuszczalne w świetle wymogów chroniącego wolność słowa art. 10 Konwencji było wydanie w procesie cywilnym wyroku, w którym zobowiązano dziennikarza ogólnopolskiej gazety, redaktora naczelnego i wydawcę do opublikowania przeprosin i zapłaty 20 000 zł na cele charytatywne za naruszenie dóbr osobistych opisanego w artykule prasowym znanego eksperta z zakresu prawa podatkowego. W publikacji prasowej wyraźnie zasugerowano, iż ów ekspert miał wywierać wpływ na przebieg prac legislacyjnych nad zmianami w Ordynacji podatkowej proponując poprawki do procedowanej ustawy, które byłyby korzystne z punktu widzenia interesów tzw. mafii paliwowej.

Trybunał uznał, iż zasada wolności wyrażania opinii nie była należycie respektowana, gdyż sądy krajowe nie uwzględniły, że opisywana w artykule prasowym osoba była publicznie znana, zaś krytyka ze strony dziennikarza nie była skierowana przeciwko niej osobiście. Stwierdzając naruszenie art. 10 Konwencji, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł o obowiązku zapłaty kwoty 5000 euro tytułem zadośćuczynienia.

Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując rezolucję zamykającą nadzór nad wykonaniem wyroku w sprawie Stankiewicz i inni (nr 2) stwierdził, iż odpowiednie kwoty zostały wypłacone skarżącym, a nadto podjęte zostały działania związane z upowszechnieniem wiedzy na temat standardów ETPCz, dzięki czemu zmniejszy się prawdopodobieństwo wystąpienia podobnych naruszeń Konwencji w przyszłości.

W rezolucji nr 257 Komitet Ministrów Rady Europy potwierdził wykonanie przez Polskę wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 21 lipca 2015 roku w sprawie R.S. przeciwko Polsce (skarga nr 63777/09).

W przywołanym orzeczeniu Trybunał dokonał oceny prawidłowości postępowania prowadzonego przez sądy krajowe rozpoznające wniosek R.S – obywatela Polski i Szwajcarii o zapewnienie powrotu jego dzieci do Szwajcarii, które wbrew woli skarżącego przebywały w Polsce z ich matką. Trybunał uznał, iż sposób rozpoznawania przez sądy krajowe wniosku złożonego w trybie Konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę naruszał standardy wyznaczone przez art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantujący prawo do poszanowania życia rodzinnego. Trybunał zwrócił uwagę na liczne uchybienia ze strony krajowych organów sądowych, które przede wszystkim nie dopełniły obowiązku zawiadomienia skarżącego o terminie posiedzenia sądu, na którym wydane miało zostać rozstrzygnięcie w przedmiocie ustalenia miejsca pobytu dzieci. Ponadto mimo, iż Konwencja Haska formułuje wymóg „niezwłocznego” działania w sprawach dotyczących powrotu dziecka, wniosek skarżącego w tej sprawie został rozpoznany dopiero po upływie 6 miesięcy. Wreszcie Trybunał podniósł, iż na etapie postępowania krajowego nie zbadano, czy powrót dzieci do Szwajcarii mógł w jakikolwiek sposób zaszkodzić ich dobru z uwagi na ewentualne niewłaściwe zachowanie ojca. Uznając, iż z wymienionych wyżej powodów doszło do naruszenia art. 8 Konwencji, Trybunał orzekł o obowiązku zapłaty skarżącemu łącznej kwoty 11 500 euro z tytułu poniesionych przez niego szkód majątkowych i niemajątkowych.

Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując omawianą rezolucję nr 257 potwierdził, iż skarżący otrzymał należne zadośćuczynienie, a nadto Polska podjęła działania służące upowszechnieniu wiedzy na temat standardów ochrony praw człowieka gwarantowanych przez art. 8 Konwencji. Warto zwrócić uwagę, iż wśród opracowań i analiz figurujących na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości można znaleźć także publikację dotyczącą orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w odniesieniu do spraw związanych ze stosowaniem Konwencji Haskiej z 1980 roku o cywilnych aspektach uprowadzenia dziecka za granicę.

W rezolucji nr 258 Komitet Ministrów Rady Europy uznał, iż można zakończyć postępowanie nadzorcze dotyczące wykonania przez Polskę wyroku ETPCz z dnia 15 kwietnia 2014 roku w sprawie Tomaszewscy przeciwko Polsce (skarga nr 8933/05).

W przywołanym orzeczeniu Trybunał dokonał oceny działań funkcjonariuszy policji, którzy w nocy z 30 na 31 sierpnia 2003 roku doprowadzili na posterunek grupę młodych mężczyzn wracających z dyskoteki w celu dokonania ich identyfikacji i przeprowadzenia badania zawartości alkoholu we krwi. Jednocześnie z przeprowadzonych, trwających ok. 2 godzin czynności nie został sporządzony żaden protokół.

Trybunał uznał, iż stopień przymusu zastosowanego przez policję środka był wystarczający do przyjęcia stwierdzenia, iż skarżący byli pozbawieni wolności. Wprawdzie art. 5 ust. 1 Konwencji dopuszcza w pewnych ściśle określonych przypadkach możliwość „zatrzymania”  danej osoby, jednak zawsze musi ono pozostawać „zgodne z prawem”. Jednocześnie w przedmiotowym przypadku polskie organy władzy publicznej nie wskazały właściwej podstawy prawnej uzasadniającej zatrzymanie skarżących, co oznacza, iż nie spełniało ono wymogu formalnego określonego w Konwencji, skutkiem czego Trybunał stwierdził, iż doszło do naruszenia art. 5 ust. 1 Konwencji. Jednocześnie Trybunał stwierdził, iż doszło naruszenia art. 5 ust. 5 Konwencji przyznającego osobom pokrzywdzonym przez niezgodne z prawem zatrzymanie prawo do uzyskania odszkodowania.

Komitet Ministrów Rady Europy uznając wyrok za wykonany potwierdził, iż skarżący uzyskali zasądzone na ich rzecz kwoty zadośćuczynienia i jednocześnie Rzeczpospolita Polska wprowadziła środki generalne, które wyeliminują ryzyko wystąpienia podobnych naruszeń Konwencji w przyszłości. W tym kontekście należy wskazać, iż Komitet docenił prowadzone przez Ministerstwo Sprawiedliwości przy współpracy z Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury szkolenia dla sędziów i prokuratorów.

W kolejnej podjętej w dniach 20-21 września 2016 roku rezolucji (tj. rezolucji nr 259), Komitet Ministrów potwierdził wykonanie przez Polskę wyroków ETPCz w sprawie Hutten-Czapska przeciwko Polsce (wyrok z dnia 19 czerwca 2006 roku oraz wyrok z dnia 28 kwietnia 2008 roku, skarga nr 35014/97), w których stwierdzone zostało naruszenie art. 1 Protokołu Dodatkowego do Konwencji gwarantującego ochronę prawa własności.

W przedmiotowym przypadku skarżąca nie była w stanie w odpowiedni sposób korzystać ze swojej nieruchomości oraz czerpać odpowiednich zysków z jej najmu. Należy przypomnieć, iż w Polsce w pierwszych latach po upadku reżimu komunistycznego obowiązujące przepisy prawne stwarzały szereg gwarancji dla najemców mieszkań, takich jak m.in.: ustawowo określona maksymalna wysokość czynszu najmu czy niemożliwość rozwiązania stosunku najmu. W związku z tak silną ochroną lokatorów, wpływy z najmu nierzadko nie były wystarczające do tego, by pokryć koszty niezbędnych remontów nieruchomości (których przeprowadzenie było obowiązkiem nałożonym na właścicieli), nie mówiąc już o tym, by pozwalały na osiągnięcie jakiegokolwiek zysku. Wspomniany problem nie dotyczył wyłącznie pani Hutten-Czapskiej, ale blisko 100 000 właścicieli nieruchomości, którzy podlegali reżimowi czynszu regulowanego.

Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdzając, iż doszło do naruszenia prawa własności, wyraźnie wskazał na konieczność przyjęcia przez Polskę zmian w prawie, które zapewnią właściwą równowagę między ochroną praw socjalnych najemców a poszanowaniem prawa własności.

W marcu 2016 roku Polska przedstawiła Komitetowi Ministrów Rady Europy szczegółowy raport z podjętych na przestrzeni ostatnich lat działań, które służyły zmianie niespełniającego strasburskich standardów prawa mieszkaniowego. W wyniku uchwalanych w parlamencie nowelizacji ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego zniesione zostały najbardziej dotkliwe dla właścicieli nieruchomości ograniczenia w zakresie wysokości nakładanego czynszu najmu, a nadto wprowadzono instytucję tzw. „najmu okazjonalnego”, pozwalającą na wynajem mieszkania bez obawy o to, że nie będzie możliwe usunięcie z lokalu niepłacącego czynszu najemcy. Warto także wspomnieć o przyjętej w dniu 8 grudnia 2006 roku ustawie o finansowym wsparciu dla tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych, która umożliwiła odremontowanie i budowę na szerszą skalę lokali socjalnych, dzięki czemu pojawiła się gwarancja, iż osoby eksmitowane z budynków znajdą odpowiednie schronienie. Niezależnie od zmian prawnych służących określeniu na nowo relacji między najemcą a wynajmującym, podjęto także działania mające na celu zrekompensowanie właścicielom strat poniesionych w związku z zarządzaniem budynkami w czasach, gdy przychody z najmu mogły pokryć jedynie niewielką część wydatków. W oparciu o przepisy przyjętej w dniu 21 listopada 2008 roku ustawy o  wspieraniu termomodernizacji i remontów osobom, które w 2005 roku były właścicielami budynków z co najmniej jednym mieszkaniem kwaterunkowym przyznano specjalne „premie kompensacyjne” stanowiące dodatkową formę finansowego wsparcia na przeprowadzenie remontu i termomodernizacji budynków.

Wszystkie opisane w rządowym raporcie zmiany w prawie mieszkaniowym spotkały się z aprobatą ze strony Komitetu Ministrów Rady Europy, który uznał, że wyroki wydane w sprawie Hutten-Czapska można uznać za zrealizowane.

W rezolucji nr 261 Komitet Ministrów Rady Europy potwierdził, iż Polska wykonała wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach: Miażdżyk przeciwko Polsce (wyrok z dnia 24 stycznia 2012 roku, skarga nr 23592/07) i A. E. przeciwko Polsce (wyrok z dnia 31 marca 2009 roku, skarga nr 14480/04).

W przedmiotowych orzeczeniach Trybunał stwierdził, iż stosowanie środka zapobiegawczego w postaci zakazu opuszczania kraju przez okres odpowiednio: 5 lat i 2 miesięcy (w sprawie Miażdzyk) oraz przez ponad 6 lat (w sprawie A.E.) stanowiło nieproporcjonalne ograniczenie prawa do swobodnego poruszania się gwarantowanego przez art. 2 Protokołu nr 4 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W ocenie Trybunału ilekroć organy sądowe decydują się zastosować zakaz opuszczania kraju, powinny regularnie dokonywać oceny, czy jego utrzymanie w dalszym ciągu służy realizacji celów, dla których został on ustanowiony, jednocześnie badając, czy cele te nie mogą być osiągnięte za pomocą mniej dotkliwego środka.

Stwierdzając, iż doszło do naruszenia prawa do swobodnego poruszania się, Trybunał orzekł o obowiązku zapłaty na rzecz skarżących kwot w wysokości: 5500 euro oraz 8 150 euro.

Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując odpowiednią rezolucję potwierdził, iż skarżący otrzymali należne im zadośćuczynienie, a nadto Polska wprowadziła środki generalne, które powinny zmniejszyć ryzyko wystąpienia podobnych naruszeń Konwencji w przyszłości. Komitet docenił zwłaszcza podjęte przez Polskę działania służące upowszechnieniu wiedzy na temat standardów orzecznictwa strasburskiego dotyczącego gwarantowanego przez art. 2 Protokołu nr 4 do Konwencji prawa do swobodnego poruszania się.

W rezolucji nr 278 Komitet Ministrów Rady Europy uznał, iż Polska wykonała wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w 8 sprawach z grupy Kaprykowski – tj. wyrok z dnia 12 lutego 2013 roku w sprawie D.G. przeciwko Polsce (skarga nr 45705/07), wyrok z dnia 3 lutego 2009 roku w sprawie Kaprykowski przeciwko Polsce (skarga nr 23052/05), wyrok z dnia 25 stycznia 2011 roku w sprawie Kupczak przeciwko Polsce (skarga nr 2627/09), wyrok z dnia 20 stycznia 2009 roku w sprawie Sławomir Musiał przeciwko Polsce (skarga nr 28300/06), wyrok z dnia 26 lipca 2011 roku w sprawie Musiałek i Baczyński przeciwko Polsce (skarga nr 32798/02), wyrok z dnia 27 kwietnia 2010 roku w sprawie Rokosz przeciwko Polsce (skarga nr 15952/09), wyrok z dnia 20 stycznia 2009 roku w sprawie Wenerski przeciwko Polsce (skarga nr 44369/02) oraz wyrok z dnia 19 stycznia 2010 roku w sprawie Andrzej Wierzbicki przeciwko Polsce (skarga nr 48/03).

W przywołanych orzeczeniach Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie przez Polskę art. 3 Konwencji z uwagi na niezapewnienie osadzonym w jednostkach penitencjarnych wymaganej opieki medycznej. Trybunał przypomniał przy tej okazji, iż ustanowiony przez Konwencję „zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania” wiąże się z obowiązkiem zapewnienia osadzonym takich warunków, w których nie byliby oni narażeni na ból i trudności, których intensywność „przekraczałaby nieunikniony poziom cierpienia”.

Komitet Ministrów Rady Europy uznając, iż Polska wykonała wyroki z grupy Kaprykowski docenił podjęte przez polskie władze na przestrzeni ostatnich 6 lat działania organizacyjne mające na celu zwiększenie dostępności i jakości opieki lekarskiej zapewnianej osobom osadzonym w jednostkach penitencjarnych.  

W trakcie 1265 posiedzenia Komitet Ministrów Rady Europy podjął także rezolucję nr 260, w której stwierdził wykonanie 8 następujących decyzji zatwierdzających ugody między skarżącymi a Rządem RP:

1)      decyzji z dnia 15 grudnia 2015 roku w sprawie Chechłacz przeciwko Polsce (skarga nr 43898/14)

2)      decyzji z dnia 24 listopada 2015 roku w sprawie Chustecki przeciwko Polsce (skarga nr 33558/14)

3)      decyzji z dnia 8 grudnia 2015 roku w sprawie Gardocki przeciwko Polsce (skarga nr 53811/13)

4)      decyzji z dnia 20 października 2015 roku w sprawie Kacpura przeciwko Polsce (skarga nr 11361/15)

5)      decyzji z dnia 5 stycznia 2016 roku w sprawie Kozłowski przeciwko Polsce (skarga nr 25128/15)

6)      decyzji z dnia 5 stycznia 2016 roku w sprawie Poniewierska przeciwko Polsce (skarga nr 46536/14)

7)      decyzji z dnia 9 lutego 2016 roku w sprawie Ratajczak przeciwko Polsce (skarga nr 1389/15)

8)      decyzji z dnia 26 stycznia 2016 roku w sprawie Talipski przeciwko Polsce (skarga nr 72817/14)