W dniach 7-8 czerwca 2016 roku Komitet Ministrów Rady Europy przyjął rezolucję końcową zamykającą nadzór nad wykonaniem wyroku w sprawie Jaremowicz przeciwko Polsce (skarga nr 24023/03 – wyrok z dnia 5 stycznia 2010 roku), a także potwierdził iż Polska zrealizowała postanowienia 5 wyroków z grupy Horych, 8 wyroków z grupy Dzwonkowski oraz 15 decyzji zatwierdzających ugody zawarte między skarżącymi a Rządem RP.

W sprawie Jaremowicz przeciwko Polsce Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie przez władze Rzeczpospolitej przepisów art. 12 i 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ustanawiających odpowiednio: prawo do zawarcia związku małżeńskiego oraz prawo do skorzystania ze skutecznego środka odwoławczego w przypadku naruszenia przepisów Konwencji. Trybunał stwierdził, iż odmowa udzielenia zgody skarżącemu osadzonemu w zakładzie karnym na zawarcie związku małżeńskiego z powodów niewymienionych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i jednocześnie w żaden sposób niezwiązanych z koniecznością zachowania bezpieczeństwa w jednostce penitencjarnej stanowi ewidentne naruszenie art. 12 Konwencji. Trybunał uznał, iż sytuacja, w której naczelnik zakładu karnego uzależnia rozstrzygnięcie w przedmiocie umożliwienia zawarcia związku małżeńskiego od swojej arbitralnej oceny „głębi uczuć” łączących skarżącego z wybraną kandydatką na żonę jest nie do pogodzenia z samą istotą chronionego przez Konwencję prawa do wstąpienia w związek małżeński na podstawie autonomicznej decyzji jednostki.

W przedmiotowej sprawie doszło ponadto do naruszenia art. 13 Konwencji. Trybunał stwierdził, iż chociaż skarżący miał możliwość odwołania się od rozstrzygnięcia wydanego przez naczelnika zakładu karnego, to jednak z uwagi na fakt, iż wniesiona w tym zakresie skarga była rozpoznawana w sposób przewlekły nie można przyjąć, by w przedmiotowym przypadku środek odwoławczy przyniósł wymagany efekt, jakim powinno być „szybkie rozstrzygnięcie w sprawie istoty naruszenia art. 12 Konwencji”.

W związku ze stwierdzonymi naruszeniami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Trybunał zasądził o obowiązku wypłacenia Panu Pawłowi Jaremowiczowi kwoty 2500 euro tytułem zadośćuczynienia za poniesione szkody niemajątkowe i zwrotu kosztów sądowych.

Komitet Ministrów Rady Europy stwierdzając wykonanie opisanego wyżej wyroku potwierdził, iż wspomniana kwota została przekazana skarżącemu, a nadto docenił wysiłki służące upowszechnieniu wiedzy na temat standardów przestrzegania przepisów Konwencji wynikających z wyroku. Jednocześnie KMRE zaakceptował złożone przez polski rząd wyjaśnienia, iż naruszenie Konwencji miało raczej charakter jednostkowy. Warto w tym kontekście wskazać, iż w 2014 i 2015 roku złożono łącznie 598 wniosków o udzielenie zgody na zawarcie małżeństwa przez osoby osadzone w jednostkach penitencjarnych i w każdym przypadku wydane zostało pozytywne rozstrzygnięcie.

W trakcie 1259 posiedzenia Komitetu Ministrów Rady Europy przyjęto również rezolucję zamykającą nadzór nad wykonaniem 5 wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, w których badano zgodność z Konwencją stosowania przepisów prawa karnego wykonawczego odnoszących się do tzw. reżimu „więźnia niebezpiecznego”. Do wspomnianej grupy wyroków należą: wyrok z dnia 17 kwietnia 2012 roku w sprawie Horych przeciwko Polsce (skarga nr 13621/08), wyrok z dnia 17 kwietnia 2012 roku w sprawie Piechowicz przeciwko Polsce (skarga nr 20071/07), wyrok z dnia 30 października 2012 roku w sprawie Głowacki przeciwko Polsce (skarga nr 1608/08), wyrok z dnia 30 października 2012 roku w sprawie Paweł Pawlak przeciwko Polsce (skarga nr 13421/03) oraz wyrok z dnia 28 października 2014 roku w sprawie Ślusarczyk przeciwko Polsce (skarga nr 23463/04).

W wymienionych wyżej sprawach Trybunał stwierdził, iż sposób w jaki traktowani byli osadzeni zakwalifikowani jako niebezpieczni naruszał gwarancje ustanowione w art. 3 Konwencji, zgodnie z którym „nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu”. Z analizy wymienionych wyżej wyroków wynika, iż w ocenie Trybunału przyczyna naruszeń Konwencji tkwiła nie tyle w niewłaściwym stosowaniu przepisów prawa karnego wykonawczego, co w samej ich treści.

Zasadniczo można wymienić 3 główne problemy, jakie ujawniły się w badanych przez Trybunał sprawach. Po pierwsze, komisja penitencjarna podejmując decyzję o zakwalifikowaniu danego osadzonego do tzw. kategorii „N” nie była zobowiązana brać pod uwagę rzeczywistego zachowania w jednostce penitencjarnej i właściwości osobistych osadzonego. Po drugie, zakwalifikowanie danej osoby do kategorii „N” rodziło obowiązek stosowania wszystkich wyliczonych w odpowiednim przepisie środków zaostrzonego rygoru, nawet jeśli niektóre z nich były zbędne w konkretnej sytuacji, a jedynie wiązały się z niepotrzebnym zadawaniem cierpienia osadzonemu. Wreszcie po trzecie, raz podjęta decyzja o zastosowaniu „reżimu N” była niejako „automatycznie” przedłużana bez gruntownego badania, czy tak głęboka ingerencja w sferę wolności osoby osadzonej jest w dalszym ciągu uzasadniona względami zachowania bezpieczeństwa zakładu.

Warto zaznaczyć, iż chociaż elementem wspólnym opisanych wyżej 5 spraw było niezgodne ze standardami orzecznictwa ETPCz stosowanie przepisów dotyczących postępowania z osobami stwarzającymi poważne zagrożenie społeczne lub poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu, to jednak w niektórych przywołanych wyrokach stwierdzono także naruszenia innych przepisów Konwencji.

W sprawach Horych przeciwko Polsce oraz Piechowicz przeciwko Polsce skarżący byli również ofiarami naruszenia art. 8 Konwencji gwarantującego ochronę życia prywatnego i rodzinnego, o czym miało świadczyć niezapewnienie im odpowiednich warunków kontaktowania się z osobami bliskimi, a także (w sprawie Piechowicz) cenzurowanie korespondencji osadzonego z obrońcą oraz krajowymi i międzynarodowymi organami ochrony praw człowieka. Cenzura korespondencji z Rzecznikiem Praw Obywatelskich była także podstawą dla stwierdzenia naruszenia art. 8 Konwencji w sprawie Ślusarczyk przeciwko Polsce.

W sprawie Piechowicz przeciwko Polsce stwierdzono ponadto naruszenie art. 5 ust. 3 i 4 Konwencji z uwagi na nieuzasadniony, zbyt długi okres stosowania tymczasowego aresztowania oraz ze względu na niedochowanie zasady „równości broni” w postępowaniu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania wobec skarżącego. Naruszenie art. 5 ust. 3 Konwencji zostało także stwierdzone w sprawie Ślusarczyk przeciwko Polsce.

Warto także nadmienić, iż w jednej ze spraw (Głowacki przeciwko Polsce) Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, iż czas trwania postępowania karnego naruszał określone w art. 6 ust. 1 Konwencji prawo do „rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie”. Natomiast w sprawie Ślusarczyk przeciwko Polsce naruszenie art. 3 Konwencji wynikało nie tylko z niezgodnego ze standardami orzecznictwa ETPCz stosowania przepisów odnoszących się do reżimu „więźnia niebezpiecznego”, ale było również związane z przybywaniem skarżącego w jednostkach penitencjarnych w warunkach przeludnienia w okresie, gdy wspomniany szczególny reżim nie był stosowany.

Z uwagi na przywołane wyżej naruszenia Konwencji Trybunał orzekł o obowiązku zapłaty skarżącym zadośćuczynienia za poniesione szkody niematerialne w wysokości odpowiednio: 5 000 euro (w sprawie Horych przeciwko Polsce), 18 000 euro (w sprawie Piechowicz przeciwko Polsce), 12 000 euro (w sprawie Głowacki przeciwko Polsce), 12 000 euro i 7 000 zł (w sprawie Paweł Pawlak przeciwko Polsce) oraz 20 000 zł i 10 000 euro (w sprawie Ślusarczyk przeciwko Polsce).

Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując rezolucję zamykającą nadzór nad wykonaniem 5 wymienionych wyżej wyroków ETPCz potwierdził, iż wskazane kwoty zostały wypłacone skarżącym, a nadto polskie władze wdrożyły środki generalne, które pozwolą zapobiec podobnym naruszeniom Konwencji w przyszłości. Wśród tych środków – oprócz licznych działań szkoleniowych i upowszechniających wśród organów stosujących prawo wiedzę w zakresie standardów ochrony praw człowieka – na szczególną uwagę zasługują przyjęte jesienią 2015 roku zmiany w prawie. W tym kontekście należy zwrócić uwagę, iż w dniu 26 września 2015 roku Prezydent RP podpisał ustawę o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy, która eliminowała opisane wcześniej mankamenty związane ze stosowaniem tzw. reżimu „więźnia niebezpiecznego”, dostosowując tym samym przepisy polskiego prawa karnego wykonawczego do wymogów stawianych w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.  

W dniu 8 czerwca 2016 roku Komitet Ministrów Rady Europy przyjął również rezolucję potwierdzającą wykonanie przez Polskę 8 wyroków z grupy Dzwonkowski, w których Trybunał badał przede wszystkim proporcjonalność użycia siły przez służby policyjne oraz rzetelność śledztw prowadzonych w sprawach ewentualnego przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy policji.

W 6 sprawach z tej grupy Trybunał uznał, iż polskie władze nie respektowały postanowień art. 3 Konwencji. Stwierdzenie materialnego naruszenia tego przepisu było związane z tym, iż skarżący doznali poważnych obrażeń w trakcie operacji prowadzonych przez służby policyjne, a  jednocześnie państwo nie dostarczyło przekonujących wyjaśnień, w jaki sposób te obrażenia powstały i czy stopień siły użytej przez policję był adekwatny. Przyczyną, dla której stwierdzono naruszenie art. 3 Konwencji w wymiarze proceduralnym było niedopełnienie obowiązku przeprowadzenia skutecznego i gruntownego śledztwa dotyczącego zarzutów maltretowania skarżących przez funkcjonariuszy państwa.

Do wyroków ze wskazanej wyżej grupy, w których stwierdzono opisane naruszenie art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka należy zaliczyć: wyrok z dnia 12 kwietnia 2007 roku w sprawie Dzwonkowski przeciwko Polsce (skarga nr 46702/99), wyrok z dnia 13 stycznia 2009 roku w sprawie Lewandowski i Lewandowska przeciwko Polsce (skarga nr 15562/02), wyrok z dnia 24 lutego 2009 roku w sprawie Pieniak przeciwko Polsce (skarga nr 19616/14), wyrok z dnia 12 maja 2009 roku w sprawie Mrozowski przeciwko Polsce (skarga nr 9258/04), wyrok z dnia 27 kwietnia 2010 roku w sprawie Polanowski przeciwko Polsce (skarga nr 16381/05) oraz wyrok z dnia 27 września 2011 roku w sprawie Karbowniczek przeciwko Polsce (skarga nr 22339/08).

Jednocześnie w 2 sprawach z grupy Dzwonkowski stwierdzone zostało naruszenie art. 2 Konwencji gwarantującego prawo do życia.

W sprawie Wasilewska i Kałucka przeciwko Polsce (skargi nr 28975/04 i 33406/04, wyrok z dnia 23 lutego 2010 roku) uznano, iż sposób przeprowadzenia operacji policyjnej, podczas której śmiertelnie postrzelono Pana Kałuckiego był nieproporcjonalny do celu, jakim było zapobieżenie ucieczce podejrzanego. Naruszenie art. 2 Konwencji było również związane z niedopełnieniem wymogu przeprowadzenia „dokładnego i skutecznego dochodzenia” w sprawie okoliczności śmierci Pana Kałuckiego.

W sprawie Przemyk przeciwko Polsce (skarga nr 22426/11, wyrok z dnia 17 września 2013 roku) Trybunał badał, czy przeprowadzone zostało skuteczne śledztwo w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka, który w maju 1983 roku został skatowany przez funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej. Europejski Trybunał Praw Człowieka w pełni podzielił opinię Sądu Najwyższego, iż sposób prowadzenia sprawy przez sądy krajowe należy określić mianem „porażki wymiaru sprawiedliwości”. Prowadzone już w demokratycznym państwie przez kilkanaście lat postępowanie zostało zakończone w dniu 28 lipca 2010 roku, kiedy ostatecznie orzeczono, iż odpowiedzialność karna jednego z oskarżonych uległa przedawnieniu. Ta niezdolność organów wymiaru sprawiedliwości do wymierzenia kary sprawcom zbrodni popełnionej przez funkcjonariuszy reżimu komunistycznego, oprócz swojego oczywistego wymiaru symbolicznego,  jest także – jak stwierdził Europejski Trybunał Praw Człowieka –  przykładem ewidentnego naruszenia art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Komitet Ministrów Rady Europy uznając, iż wszystkie wymienione wyroki z grupy Dzwonkowski zostały wykonane przez Polskę potwierdził, iż skarżącym przekazane zostały zasądzone na ich rzecz kwoty zadośćuczynienia za doznane szkody niemajątkowe. Jednocześnie w przyjętej rezolucji Komitet Ministrów docenił podjęte przez Polskę wysiłki, które pozwolą zapobiec podobnym naruszeniom Konwencji w przyszłości. Należy zwłaszcza wspomnieć o przyjęciu w maju 2013 roku ustawie o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, której przepisy wyraźnie akcentują zasady niezbędności i proporcjonalności przy stosowaniu tych środków przez odpowiednie służby. Ponadto – co również spotkało się z aprobatą KMRE – podjęto szereg działań o charakterze szkoleniowym skierowanych do funkcjonariuszy policji i prokuratorów.

W trakcie 1259 posiedzenia Komitet Ministrów Rady Europy podjął także rezolucję stwierdzającą wykonanie 15 następujących decyzji zatwierdzających ugody skarżących z Rządem RP:

1)      decyzji z dnia 22 września 2015 roku w sprawie Białek przeciwko Polsce (skarga nr 70580/12)

2)      decyzji z dnia 26 sierpnia 2014 roku w sprawie Błaszczyk przeciwko Polsce (skarga nr 47492/13)

3)      decyzji z dnia 22 września 2015 roku w sprawie Kozłowski przeciwko Polsce (skarga nr 44400/13)

4)      decyzji z dnia 19 maja 2015 roku w sprawie Majewski przeciwko Polsce (skarga nr 70264/13)

5)      decyzji z dnia 16 września 2014 roku w sprawie Michalski przeciwko Polsce (skarga nr 65346/13)

6)      decyzji z dnia 14 września 2015 roku w sprawie Pałgan przeciwko Polsce (skarga nr 62371/12)

7)      decyzji z dnia 22 września 2015 roku w sprawie Pawłowski przeciwko Polsce (skarga nr 61105/13)

8)      decyzji z dnia 13 października 2015 roku w sprawie Sarria przeciwko Polsce (skarga nr 80564/12)

9)      decyzji z dnia 13 października 2015 roku w sprawie Selenta przeciwko Polsce (skarga nr 37183/13)

10)   decyzji z dnia 20 października 2015 roku w sprawie Szpak przeciwko Polsce (skarga nr 20586/14)

11)   decyzji z dnia 14 września 2015 roku w sprawie Wąsowicz-Hołota i Gron przeciwko Polsce (skarga nr 18533/13)

12)   decyzji z dnia 22 września 2015 roku w sprawie Wawrzyniak przeciwko Polsce (skarga nr 5894/13)

13)   decyzji z dnia 22 września 2015 roku w sprawie Witkowski przeciwko Polsce (skarga nr 28722/13)

14)   decyzji z dnia 14 września 2015 roku w sprawie Wolert przeciwko Polsce (skarga nr 65886/13)

15)   decyzji z dnia 4 listopada 2014 roku w sprawie Żabicki przeciwko Polsce (skarga nr 62983/13)