1245 posiedzenie Komitetu Ministrów Rady Europy

W dniu 20 stycznia 2016 roku Komitet Ministrów Rady Europy przyjął rezolucje końcowe zamykające nadzór nad wykonaniem wyroków w trzech sprawach przeciwko Polsce – tj. w sprawie Iwańczuk przeciwko Polsce (skarga nr 25196/94, wyrok z dnia 15 listopada 2001 roku), w sprawie Stankiewicz i inni przeciwko Polsce (skarga nr 48723/07, wyrok z dnia 14 października 2014 roku) oraz w sprawie Braun przeciwko Polsce (skarga nr 30612/10 – wyrok z dnia 4 listopada 2014 roku). Na 1245 posiedzeniu Komitet Ministrów Rady Europy uchwalił również rezolucję końcową stwierdzającą wykonanie przez Rząd RP postanowień 13 decyzji Trybunału zatwierdzających zawarte ugody.

W sprawach Stankiewicz i inni przeciwko Polsce oraz Braun przeciwko Polsce Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie przez Polskę art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności gwarantującego ochronę wolności słowa. W obu sprawach sądy krajowe uwzględniły wytoczone przeciwko skarżącym powództwa cywilne o ochronę dóbr osobistych.

W sprawie Stankiewicz i inni przeciwko Polsce sądy krajowe uznały, iż opublikowanie w dzienniku „Rzeczpospolita” artykułu wyraźnie sugerującego, iż wysoki urzędnik Ministerstwa Zdrowia domagał się od koncernu farmaceutycznego gratyfikacji finansowej w zamian za dokonanie korzystnych dla firmy zmian na liście leków refundowanych stanowiło naruszenie jego dóbr osobistych. Wprawdzie w wydanych w tej sprawie przez sądy krajowe rozstrzygnięciach wyraźnie zastrzeżono, iż w świetle przepisów polskiego prawa prasowego dziennikarze nie muszą dowodzić prawdziwości przywoływanych w artykule twierdzeń, jeśli tylko działają w dobrej wierze i wykażą się należytą starannością w gromadzeniu i prezentowaniu informacji, to jednak tak Sąd Apelacyjny, jak i Sąd Najwyższy zgodnie uznały, iż w analizowanym przypadku dziennikarze nie wykazali się tego rodzaju starannością, w związku z czym powinni opublikować odpowiedni tekst przeprosin.

W sprawie Braun przeciwko Polsce sądy krajowe uznały, iż wypowiedziane publicznie przez p. Grzegorza Brauna stwierdzenie, iż znany polski językoznawca był tajnym współpracownikiem służb organów bezpieczeństwa PRL nie miało wystarczającego oparcia w faktach. Również w tej sprawie w ostatecznym wyroku Sądu Najwyższego zastrzeżono, iż dziennikarze mogą działając w interesie publicznym podawać nawet nieprawdziwe informacje, jeśli tylko wykażą się należną starannością przy ich gromadzeniu. Sąd nie badał jednak, czy skarżący wykazał się taką starannością, gdyż uznano, iż p. Braunowi nie przysługiwał status dziennikarza, co zaś wiązało się z tym, iż każde publicznie wypowiedziane przez niego nieprawdziwe stwierdzenie naruszające dobra osobiste innej osoby winno być uznane za bezprawne. Z tego też powodu, p. Braun został zobowiązany do zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego oraz opublikowania przeprosin.

Europejski Trybunał Praw Człowieka analizując złożone w obu sprawach skargi zwrócił uwagę na konieczność znalezienia właściwej równowagi między wolnością słowa gwarantowaną przez art. 10 Konwencji a ochroną dobrego imienia jednostki wynikającą z art. 8 Konwencji. Ważąc te dwie często przeciwstawne wartości należy mieć na uwadze m.in. fakt, iż dziennikarze odgrywają  szczególną rolę w sygnalizowaniu problemów będących przedmiotem debaty publicznej, a także okoliczność, iż granice dopuszczalnej krytyki wobec polityków i osób pełniących funkcje publiczne są szersze niż w przypadku pozostałych osób. W sprawie Stankiewicz i inni przeciwko Polsce Trybunał podniósł, iż sądy nie uwzględniły szeregu okoliczności dowodzących tego, iż dziennikarze wykazali się szczególną starannością w zbieraniu materiałów, zaś opublikowane przez nich informacje dotyczyły istotnych spraw publicznych. Z kolei w sprawie Braun przeciwko Polsce Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, iż z uwagi na fakt, że skarżący był zaangażowanym uczestnikiem debaty dotyczącej kwestii leżącej w obszarze zainteresowania publicznego, to jego wypowiedź powinno się oceniać według takich samych kryteriów jak opinie wygłaszane przez dziennikarzy. Sądy krajowe nie powinny zatem stawiać wymagania, by wypowiedź skarżącego dotycząca faktów z przeszłości była prawdziwa, jeśli można udowodnić, iż skarżący wykazał się należytą starannością przy zbieraniu i upublicznianiu określonych informacji.

Stwierdzając w obu omówionych wyżej sprawach, iż doszło do naruszenia art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności Trybunał orzekł o obowiązku wypłacenia skarżącym przez państwo polskie odpowiedniego zadośćuczynienia. W sprawie Braun przeciwko Polsce zasądzono zapłatę kwoty 14 000 euro, zaś zgodnie z wyrokiem w sprawie Stankiewicz i inni przeciwko Polsce skarżący mieli otrzymać łącznie kwotę 18 650 euro.

Komitet Ministrów Rady Europy potwierdził, iż Rzeczpospolita Polska wypłaciła skarżącym zasądzone kwoty pieniężne. Jednocześnie w przyjętej przez KMRE rezolucji podkreślono, że polskie władze wprowadziły środki generalne, które zapobiegną w przyszłości podobnym naruszeniom Konwencji. W tym kontekście należy podkreślić, iż Komitet Ministrów docenił podejmowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości działania służące rozpowszechnieniu wśród organów sądowych wiedzy na temat standardów konwencyjnych dotyczących ochrony wolności słowa.

Na 1245 posiedzeniu Komitet Ministrów potwierdził także fakt wykonania przez Rząd RP wyroku z dnia 15 listopada 2001 roku w sprawie Iwańczuk przeciwko Polsce, w którym Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, iż Rzeczpospolita Polska naruszyła prawa skarżącego gwarantowane przez:  art. 3, art. 5 ust. 3 oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. 

Zgodnie z art. 3 Konwencji nikt nie może być poddawany torturom, ani poniżającemu lub upokarzającemu traktowaniu. Trybunał nie miał wątpliwości, by uznać, iż sposób w jaki funkcjonariusze służby więziennej potraktowali p. Krzysztofa Iwańczuka był ewidentnie sprzeczny z gwarancjami ustanowionymi przez art. 3 Konwencji. Skarżący przebywając w areszcie chciał skorzystać ze swojego prawa do głosowania w wyborach parlamentarnych, które miały miejsce jesienią 1993 roku. Jednakże udzielenie zezwolenia na udział w głosowaniu uzależniono od poddania się przez skarżącego szczegółowym oględzinom ciała w obecności 4 strażników. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, iż wydane polecenie nie było w przedmiotowym przypadku w żaden sposób uzasadnione względami bezpieczeństwa. Oprócz tego, że samo przeprowadzenie oględzin nie było konieczne, to nadto sposób w jaki ich dokonano miał na celu upokorzenie i poniżenie skarżącego. Trybunał stwierdził, że podnoszone przez skarżącego nadzwyczaj poważne zarzuty, iż w trakcie oględzin używano w stosunku do niego wulgarnych wyrazów i szydzono z niego nie zostały w żaden sposób wyjaśnione w żadnym wewnętrznym postępowaniu o kontradyktoryjnym charakterze, w którym wysłuchany zostałby także skarżący. Trybunał doszedł zatem do przekonania, iż polskie władze nie wykazały należnej woli prawidłowego zbadania opisywanego przez skarżącego wydarzenia. Wszystko to jednoznacznie świadczyło o naruszeniu przez Polskę art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

W sprawie Pana Iwańczuka doszło także do naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji regulującego kwestię dopuszczalnej długości stosowania aresztu wobec osób, przeciwko którym prowadzone jest postępowanie karne. W badanej przez Trybunał sprawie były Sąd Wojewódzki we Wrocławiu wydał w grudniu 1993 roku postanowienie o zwolnieniu skarżącego z aresztu za poręczeniem. W ocenie Trybunału taka decyzja oznaczała, iż już w grudniu 1993 roku odpowiedni organ sądowy uznał, iż utrzymywanie tymczasowego aresztowania nie jest bezwzględnie konieczne. Pomimo tego, przez kolejne 4 miesiące i 14 dni trwało dalsze postępowanie sądowe, którego przedmiotem było ustalenie kwoty poręczenia i sposobu jego zapłaty, co uniemożliwiało zwolnienie skarżącego z aresztu. Według ETPCz wspomniany okres pomiędzy wydaniem postanowienia sądu o zwolnieniu skarżącego z aresztu za poręczeniem a opuszczeniem przez skarżącego aresztu był nadmiernie długi, przez co naruszone zostały standardy wyznaczone przez art. 5 ust. 3 Konwencji.

Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził ponadto, że postępowanie karne w analizowanej sprawie było prowadzone w sposób przewlekły, co naruszało określone w art. 6 ust. 1 Konwencji wymagania w zakresie rozpoznania sprawy w „rozsądnym terminie”.

Z uwagi na stwierdzone naruszenia norm ustanowionych przez art. 3, art. 5 ust. 3 oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Trybunał zasądził wypłacenie skarżącemu kwoty 30 000 zł z tytułu zadośćuczynienia za poniesione szkody niemajątkowe oraz kwoty 14 400 zł z tytułu poniesionych kosztów sądowych.

Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując rezolucję zamykającą nadzór nad wykonaniem wyroku w sprawie Iwańczuk przeciwko Polsce potwierdził, iż wskazane w sentencji orzeczenia kwoty pieniężne zostały przekazane skarżącemu. Ponadto Komitet Ministrów doszedł do przekonania, iż Polska wprowadziła środki generalne, które pozwolą zapobiec w przyszłości podobnym naruszeniom Konwencji. Warto przypomnieć, iż Komitet Ministrów już wcześniej docenił podjęte przez Polskę wysiłki w zakresie rozwiązania problemu przewlekłości stosowania tymczasowego aresztowania oraz ograniczenia długości postępowań prowadzonych w sprawach karnych, przyjmując odpowiednio: w grudniu 2014 roku i w grudniu 2015 roku rezolucje końcowe stwierdzające wykonanie orzeczeń Trybunału w sprawach z grupy Trzaska przeciwko Polsce oraz z grupy Kudła przeciwko Polsce. Przyjęcie w styczniu 2016 roku rezolucji zamykającej postępowanie nadzorcze dotyczące wykonania wyroku w sprawie Iwańczuk przeciwko Polsce było głównie związane z pozytywną oceną Trybunału odnoszącą się do podjętych przez polskie władze działań służących wyeliminowaniu ryzyka wystąpienia w przyszłości opisanych naruszeń art. 3 Konwencji. W tym kontekście należy zauważyć, iż w następstwie wydania wyroku ETPCz polski parlament znowelizował w 2003 roku przepisy Kodeksu karnego wykonawczego definiując w akcie prawnym rangi ustawowej przesłanki oraz podstawowe zasady przeprowadzania kontroli osobistej osób osadzonych w jednostkach penitencjarnych. Wprowadzone zmiany w prawodawstwie miały zagwarantować, iż kontrola osobista odbywać się będzie wyłącznie w przypadkach uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa, zaś sposób jej przeprowadzania będzie uwzględniał konieczność poszanowania podstawowej wartości konstytucyjnej, jaką jest godność człowieka. Poza działaniami służącymi doprecyzowaniu przepisów prawnych regulujących prawa osób osadzonych w jednostkach penitencjarnych, przeprowadzono także szereg działań szkoleniowych i informacyjnych mających na celu upowszechnienie wśród sędziów, prokuratorów i funkcjonariuszy służby więziennej wiedzy na temat standardów wynikających z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wszystkie te wysiłki zostały ostatecznie docenione przez Komitet Ministrów Rady Europy, który – jak wskazano wcześniej – uznał, iż możliwe jest już zakończenie postępowania nadzorującego wykonanie przez polski rząd wyroku w sprawie Iwańczuk przeciwko Polsce.

W trakcie 1245 posiedzenia Komitet Ministrów Rady Europy przyjął także rezolucję końcową stwierdzającą wykonanie 13 następujących decyzji zatwierdzających ugody między skarżącymi a Rządem RP: