1243 posiedzenie Komitetu Ministrów Rady Europy

W dniu 9 grudnia 2015 roku Komitet Ministrów Rady Europy przyjął rezolucję końcową zamykającą nadzór nad wykonaniem rozstrzygnięć wydanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w 205 sprawach, w których stwierdzono naruszenie przez Polskę art. 6 Konwencji i art. 13 Konwencji z uwagi na nadmiernie długi czas trwania postępowań sądowych oraz brak możliwości wniesienia skutecznego środka odwoławczego w przypadku wystąpienia tego rodzaju nieprawidłowości. W trakcie 1243 posiedzenia Komitetu Ministrów Rady Europy podjęto także rezolucje stwierdzające wykonanie przez Polskę wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w dwóch innych sprawach dotyczących prawidłowego funkcjonowania polskiego wymiaru sprawiedliwości – tj. w sprawie Płonka przeciwko Polsce (skarga nr 20310/02 – wyrok z dnia 31 marca 2009 roku) oraz w sprawie Mojsiejew przeciwko Polsce (skarga nr 11818/02 – wyrok z dnia 24 marca 2009 roku).  

Komitet Ministrów Rady Europy stwierdzając, iż Rząd Rzeczypospolitej Polskiej zrealizował swoje zobowiązania wynikające z wydania przez ETPCz orzeczeń w 205 sprawach z grupy Kudła i Podbielski (tj. z grupy spraw dotyczących przewlekłości postępowań karnych i cywilnych) potwierdził, iż zasądzone przez Trybunał w poszczególnych przypadkach kwoty odszkodowań zostały już wypłacone skarżącym. Co jednak wydaje się szczególnie istotne, to fakt, iż Trybunał docenił podjęte przez polskie władze starania na rzecz usprawnienia pracy organów sądowych. Warto wspomnieć w tym kontekście o głębokich przeobrażeniach w zakresie postępowania cywilnego i karnego, których funkcjonowanie będzie stale monitorowane zarówno przez odpowiednie organy Rady Europy, jak i polski rząd. Z uznaniem Komitetu Ministrów Rady Europy spotkało się także wprowadzenie 11 lat temu do polskiego systemu prawnego instytucji skargi na przewlekłość postępowania sądowego. Chociaż wciąż dostrzegalne są pewne dysfunkcje w sposobie działania tego mechanizmu (które zostały szczegółowo opisane przez Trybunał m.in. w wydanym w lipcu br. wyroku w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce), to jednak Komitet Ministrów uznał, iż można zakwalifikować jako  wykonane orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w tych sprawach dotyczących przewlekłości postępowania, w których skarżący nie dysponowali żadnym środkiem odwoławczym w przypadku naruszenia ich prawa do rozpoznania sprawy sądowej w „rozsądnym terminie”. 

Komitet Ministrów Rady Europy zastrzegł jednocześnie, iż podejmowane przez Polskę działania w zakresie usprawnienia procedur sądowych i usunięcia wypunktowanych w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wad funkcjonowania instytucji skargi na przewlekłość postępowań sądowych i przygotowawczych będą wciąż przedmiotem jego nadzoru w ramach kontroli wykonania orzeczeń Trybunału w pozostałych niezamkniętych jeszcze sprawach w grupach Bąk przeciwko Polsce (dawna grupa Kudla) i Majewski przeciwko Polsce (dawna grupa Podbielski)).

W trakcie 1243 posiedzenia Komitet Ministrów Rady Europy przyjął również rezolucję, w której stwierdził, iż wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Płonka przeciwko Polsce został w całości wykonany.

W przywołanym orzeczeniu Trybunał stwierdził naruszenie przez Polskę art. 6 ust. 1 Konwencji w związku z art. 6 ust. 3 lit. c Konwencji z uwagi na niezapewnienie skarżącej prawa do korzystania z pomocy obrońcy na etapie postępowania przygotowawczego. W sprawie wniesionej przez Panią Urszulę Płonkę właściwy sąd krajowy wydał wyrok skazujący ją na 11 lat pozbawienia wolności za przestępstwo zabójstwa, przy czym istotny wpływ na wydanie tej treści rozstrzygnięcia miało przyznanie się do winy przez podsądną, którego ta dokonała w trakcie pierwszego przesłuchania, podczas którego skarżąca nie korzystała z pomocy prawnej pomimo tego, że nie zrzekła się w sposób wyraźny i jednoznaczny prawa do posiadania obrońcy. Trybunał uznał, iż brak dostępu skarżącej do obrońcy na tym etapie postępowania stanowił przykład naruszenia przepisów Konwencji ustanawiających prawo do rzetelnego procesu sądowego, w ramach którego mieści się także prawo do możliwości prowadzenia skutecznej obrony. W związku z powyższym, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł o obowiązku wypłacenia przez Polskę kwoty 2000 euro tytułem zadośćuczynienia za poniesione przez skarżącą szkody niematerialne.

Komitet Ministrów Rady Europy stwierdzając wykonanie wyroku przyjął do wiadomości złożony przez Rząd RP szczegółowy raport z działań, w którym opisano wdrożone przez Polskę środki indywidualne i generalne zmierzające do realizacji orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jeśli chodzi o podjęte działania indywidulane, to należy zaznaczyć, iż zasądzone zadośćuczynienie zostało wypłacone skarżącej, zaś wyrok Trybunału stał się podstawą wznowienia postępowania sądowego w sprawie Pani Urszuli Płonki.  Komitet z uznaniem przyjął również zmiany dokonane w aktach normatywnych zmierzające do rozszerzenia dostępu do pomocy prawnej i stworzenia gwarancji, by każda osoba, która może skorzystać z pomocy obrońcy była w niepozostawiający wątpliwości i zrozumiały dla niej sposób informowana o posiadanym przez nią uprawnieniu. Przyjmując odpowiednią rezolucję zatwierdzającą przedłożony raport z podjętych przez Rząd RP działań, Komitet potwierdził, iż wskazane wyżej zmiany legislacyjne, jak również działania na rzecz upowszechnienia wiedzy o standardach konwencyjnych w zakresie zapewnienia prawa do obrony mogą przyczynić się do tego, iż w przyszłości nie będzie dochodziło do podobnych naruszeń Konwencji.  

Na 1243 posiedzeniu Komitet Ministrów Rady Europy stwierdził również wykonanie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 24 marca 2009 roku w sprawie Mojsiejew przeciwko Polsce.

W przywołanym orzeczeniu Trybunał badał zasadność skargi wniesionej przez p. Władysławę Mojsiejew, której syn zmarł podczas pobytu w izbie wytrzeźwień, a okoliczności jego śmierci nie zostały wyjaśnione przez organy państwowe mimo upływu prawie 10 lat od daty zgonu.

Europejski Trybunał Praw Człowieka jednoznacznie stwierdził, iż gwarantujący prawo do życia art. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności stawia także wymóg, by organy władzy publicznej przeprowadziły efektywne dochodzenie zmierzające do ustalenia okoliczności czyjejś śmierci, zaś obowiązek ten nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji osób, które w momencie śmierci znajdowały się pod opieką funkcjonariuszy państwowych. W ocenie Trybunału niczym nieuzasadnione opóźnienia w podejmowaniu kolejnych czynności procesowych zmierzających do ustalenia ewentualnych osób winnych śmierci syna skarżącej świadczyły o tym, iż Polska nie spełniła ciążącego na niej wymogu przeprowadzenia efektywnego śledztwa, co zaś było podstawą do przyjęcia stwierdzenia, iż Polska naruszyła art. 2 Konwencji w jego wymiarze proceduralnym.

Trybunał orzekł ponadto, iż naruszenie wskazanego  przepisu Konwencji miało także charakter materialny. W związku z tym, iż przez 9 lat władze państwowe nie były w stanie (mimo spoczywającego na nich ciężaru dowodowego) dostarczyć satysfakcjonującego wyjaśnienia dotyczącego śmierci Huberta Mojsiejewa, Trybunał uznał, iż w świetle standardów konwencyjnych państwo polskie ponosi za tę śmierć pełną odpowiedzialność. W związku z doznanymi przez skarżącą szkodami niematerialnymi, Trybunał nakazał wypłacić jej kwotę 20 000 euro.

Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując rezolucję zamykającą nadzór nad wykonaniem tego wyroku potwierdził, iż zasądzona kwota została przekazana skarżącej, zaś toczące się postępowanie sądowe dotyczące popełnienia przestępstwa nieumyślnego spowodowania śmierci zakończyło się w 2012 roku wydaniem prawomocnego rozstrzygnięcia. Komitet Ministrów Rady Europy dostrzegł również podjęte przez Polskę starania, które w założeniu powinny zapobiec wystąpieniu w przyszłości naruszeń Konwencji podobnych do tych, które stwierdzono w wyroku Mojsiejew przeciwko Polsce. Wśród przeprowadzonych przez polskie władze działań wymienić należy dokonane zmiany w przepisach prawnych służące zapewnieniu, by wobec osób przebywających w izbach wytrzeźwień nie były stosowane nieproporcjonalne i nadmiernie uciążliwe środki przymusu bezpośredniego. Ponadto znowelizowane zostały odpowiednie przepisy proceduralne, dzięki czemu prowadzenie dochodzeń zmierzających do ustalenia sprawców przestępstw przeciwko życiu może być bardziej efektywne.