1240 posiedzenie Komitetu Ministrów Rady Europy

W dniu 17 listopada 2015 roku Komitet Ministrów Rady Europy przyjął rezolucje końcowe zamykające nadzór nad wykonaniem wyroków w trzech sprawach przeciwko Polsce – tj. w sprawie  Wiktorko przeciwko Polsce (skarga nr 14612/02 – wyrok z dnia 31 marca 2009 roku), w sprawie Różański przeciwko Polsce (skarga nr 55339/00, wyrok z dnia 18 maja 2006 roku) i w sprawie Baran przeciwko Polsce (skarga nr 53315/09, wyrok z dnia 28 maja 2013 roku). Na 1240 posiedzeniu Komitet Ministrów Rady Europy uchwalił również rezolucję końcową stwierdzającą wykonanie przez Rząd RP postanowień 6 decyzji Trybunału zatwierdzających zawarte ugody.

W sprawie Wiktorko przeciwko Polsce Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, iż Rzeczpospolita Polska naruszyła art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ustanawiający zakaz „nieludzkiego lub upokarzającego traktowania”. Naruszenie związane było ze sposobem, w jaki potraktowano skarżącą w trakcie jej pobytu w izbie wytrzeźwień. Trybunał nie znalazł usprawiedliwienia dla związania skarżącej pasami bezpieczeństwa na czas 10 godzin oraz dla rozebrania jej siłą przez dwóch mężczyzn-pracowników Izby.

W przedmiotowej sprawie Trybunał stwierdził ponadto, iż art. 3 Konwencji został naruszony także w jego proceduralnym wymiarze. Osoba, która jest ofiarą nieludzkiego lub poniżającego traktowania powinna mieć możliwość uruchomienia „skutecznego oficjalnego dochodzenia, w którym fakty zostaną ustalone, a osoby odpowiedzialne wskazane, a następnie ukarane”. Trybunał negatywnie ocenił fakt, iż w analizowanej sprawie zawiadomione przez skarżącą organy ścigania nie dokonały badania, czy zastosowane wobec niej środki przymusu bezpośredniego były proporcjonalne w stosunku do zaistniałej sytuacji.  

Stwierdzając naruszenie art. 3 Konwencji (mające charakter zarówno materialny, jak i proceduralny) Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł o obowiązku wypłacenia skarżącej kwoty 7000 euro z tytułu poniesionych szkód niematerialnych.

Komitet Ministrów Rady Europy potwierdził, iż zasądzona kwota została przekazana skarżącej, a nadto Rzeczpospolita Polska wdrożyła środki generalne, które zapobiegną podobnym naruszeniom Konwencji w przyszłości. W tym kontekście należy wspomnieć o szeroko zakrojonych działaniach służących przeszkoleniu pracowników izb wytrzeźwień z zakresu standardów ochrony praw człowieka. Również sędziowie i prokuratorzy (którzy badaliby zasadność skarg kierowanych przeciwko pracownikom tych izb) zostali zapoznani z orzecznictwem ETPCz odnoszącym się do naruszeń art. 3 Konwencji. Pozytywnie ocenione przez Komitet Ministrów Rady Europy zostały także przyjęte zmiany w prawie, a zwłaszcza w ustawie z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Od 1 stycznia 2014 roku obowiązuje wyraźna reguła, iż jeśli wobec osoby przyjętej do izby wytrzeźwień niezbędne jest zastosowanie przymusu bezpośredniego, to należy zastosować taką jego formę, która jest najmniej uciążliwa. Jeśli zaś konieczne byłoby unieruchomienie osoby przebywającej w izbie wytrzeźwień, to co do zasady nie może ono trwać dłużej niż 4 godziny, zaś stan zdrowia osoby unieruchomionej powinien być kontrolowany nie rzadziej niż co 15 minut. Te i inne wprowadzone do powszechnie obowiązujących aktów normatywnych gwarancje służące zapewnieniu proporcjonalności stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec osób przebywających w izbach wytrzeźwień spotkały się z uznaniem Komitetu Ministrów Rady Europy, który potwierdził, iż dokonane zmiany legislacyjne zminimalizują ryzyko wystąpienia w przyszłości naruszeń art. 3 Konwencji podobnych do tych, które stwierdzono w wyroku w sprawie Wiktorko przeciwko Polsce.

W trakcie 1240 posiedzenia Komitet Ministrów Rady Europy przyjął również rezolucję stwierdzającą wykonanie wyroku w sprawie Różański przeciwko Polsce, w którym Trybunał analizował zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia przez Polskę art. 8 Konwencji gwarantującego prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Skarżący – Pan Stanisław Różański podnosił, iż będąc biologicznym ojcem dziecka, nie miał możliwości przeprowadzenia skutecznego postępowania, w wyniku którego jego ojcostwo zostałoby prawnie potwierdzone.

Trybunał przyznał, iż przepisy prawne obowiązujące w czasie, gdy skarżący podejmował odpowiednie działania zmierzające do ustalenia ojcostwa były niezgodne ze standardami konwencyjnymi dotyczącymi ochrony życia rodzinnego. W ocenie ETPCz nie do pogodzenia z art. 8 Konwencji był również sposób rozpatrywania sprawy Pana Różańskiego przez organy państwowe.

Trybunał zwrócił uwagę, iż w pewnych przypadkach (zwłaszcza w sytuacji, gdy nie zachodzi domniemanie ojcostwa w odniesieniu do innego mężczyzny) prawo powinno stwarzać możliwość samodzielnego wszczęcia przez biologicznego ojca dziecka postępowania zmierzającego do ustalenia ojcostwa. Jeśli zaś uruchomienie postępowania w tym zakresie zależy od uznania odpowiednich organów państwowych (np. prokuratury), to w regulacjach prawnych powinny znajdować się pewne wytyczne, które ograniczą arbitralność działania tych organów. Niezależnie od zastrzeżeń wyrażonych wobec norm prawnych regulujących sprawy związane z ustaleniem ojcostwa, Trybunał podkreślił, iż w przedmiotowej sprawie organy krajowe rozpatrywały kolejne żądania wnoszone przez skarżącego w sposób nadmiernie pobieżny.

Z tych powodów Europejski Trybunał Praw Człowieka większością pięciu głosów przeciwko dwóm stwierdził, iż doszło do naruszenia Konwencji i zobowiązał państwo polskie do wypłaty skarżącemu kwoty 8000 euro tytułem zadośćuczynienia za doznane przez niego szkody niemajątkowe.

Wspomniane odszkodowanie zostało już przekazane skarżącemu, co potwierdził Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując rezolucję zamykającą nadzór nad wykonaniem wyroku w sprawie Różański przeciwko Polsce. W swoim rozstrzygnięciu Komitet zaakceptował obszerny raport przedłożony przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej, w którym opisano podjęte środki generalne, dzięki którym w przyszłości nie powinno dochodzić do podobnych jak w przedmiotowej sprawie naruszeń art. 8 Konwencji. Oprócz licznych działań służących upowszechnieniu wśród sędziów i prokuratorów informacji o wnioskach wynikających z wydania przez ETPCz analizowanego wyroku, wprowadzone zostały także zmiany w prawie wychodzące naprzeciw postulatom Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Dzięki nowelizacjom Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (przyjętym odpowiednio w: 2004 roku i 2009 roku) domniemanemu ojcu dziecka przyznana została legitymacja czynna do wniesienia powództwa o ustalenia ojcostwa dziecka (por. art. 84 KRO), zaś wnoszący w tym zakresie powództwo prokurator otrzymał od ustawodawcy jasne wytyczne, którymi winien się kierować podejmując decyzję o skierowaniu sprawy ustalenia lub zaprzeczenia ojcostwa na drogę sądową (por. art. 86 KRO)

Komitet Ministrów Rady Europy zgodził się, iż wprowadzenie opisanych wyżej środków indywidualnych i generalnych jest wystarczające do przyjęcia stwierdzenia, iż Rzeczpospolita Polska w pełni wykonała wyrok Trybunału z dnia 18 maja 2006 roku w sprawie Różański przeciwko Polsce.

Na 1240 posiedzeniu Komitet Ministrów Rady Europy potwierdził także fakt wykonania przez Polskę wyroku w sprawie Baran przeciwko Polsce, w którym Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie przez Polskę art. 5 ust. 1 i art. 5 ust. 5 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Pierwszy z przywołanych przepisów (art. 5 ust. 1 Konwencji) zakazuje niezgodnego z prawem pozbawienia wolności, zaś drugi z nich (art. 5 ust. 5 Konwencji) przyznaje ofiarom naruszeń art. 5 ust. 1 Konwencji prawo do uzyskania odszkodowania. W sprawie badanej przez Trybunał, właściwy sąd krajowy stwierdził w prawomocnym wyroku, iż umieszczenie Pani Jadwigi Baran w szpitalu psychiatrycznym było niezgodne z prawem. Jednocześnie toczące się później postępowanie sądowe zmierzające do uzyskania przez skarżącą zadośćuczynienia za poniesioną w związku z tym szkodę zakończyło się odmową przyznania jakiejkolwiek rekompensaty.

W ocenie Trybunału naruszenie art. 5 ust. 1 Konwencji było ewidentne, choćby z tego powodu, że fakt bezprawnego pozbawienia wolności został stwierdzony w prawomocnym wyroku sądu właściwego do badania legalności umieszczenia skarżącej w szpitalu psychiatrycznym. Jednocześnie w przypadku wystąpienia tego rodzaju naruszenia Konwencja gwarantuje prawo do uzyskania odszkodowania, a zatem odmowa jego przyznania musi być traktowana jako niezgodna z wymogiem stawianym przez art. 5 ust. 5 Konwencji.

W związku ze stwierdzonymi naruszeniami Konwencji, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł o obowiązku wypłacenia skarżącej kwoty 6 000 euro tytułem zadośćuczynienia za doznane przez nią szkody niemajątkowe.

Komitet Ministrów Rady Europy przyjmując rezolucję zamykającą nadzór nad wykonaniem opisanego wyroku potwierdził, iż zasądzona kwota została przekazana skarżącej, a nadto podjęte zostały działania (głównie związane upowszechnieniem informacji na temat postanowień orzeczenia ETPCz w tej sprawie), dzięki którym zmniejszy się ryzyko wystąpienia w przyszłości podobnych naruszeń Konwencji. 

W trakcie 1240 posiedzenia Komitet Ministrów Rady Europy przyjął także rezolucję końcową zamykającą nadzór nad wykonaniem 6 następujących decyzji zatwierdzających ugody między skarżącymi a Rządem RP:

1. decyzji z dnia 10 marca 2015 roku w sprawie Cichowski przeciwko Polsce (skarga nr 71845/10)
2. decyzji z dnia 31 marca 2015 roku w sprawie Janek przeciwko Polsce (skarga nr 79256/13)
3. decyzji z dnia 31 marca 2015 roku w sprawie Robert Kaźmierczak przeciwko Polsce (skarga nr 26072/14)
4. decyzji z dnia 31 marca 2015 roku w sprawie Jarosław Kaźmierczak przeciwko Polsce (skarga nr 56640/13)
5. decyzji z dnia 10 marca 2015 roku w sprawie Kobiz przeciwko Polsce (skarga nr 13571/10)
6. decyzji z dnia 10 marca 2015 roku w sprawie Przewoźnik przeciwko Polsce (skarga nr 60371/12)