1176 posiedzenie Komitetu Ministrów Rady Europy

W lipcu 2013 roku, na 1176 posiedzeniu zwyczajnym, Komitet Ministrów Rady Europy przyjął rezolucje końcowe zamykające nadzór nad wykonywaniem wyroków w następujących sprawach przeciwko Polsce:

Siałkowska przeciwko Polsce (skarga nr 8932/05), wyrok z dnia 22 marca 2007 roku oraz Staroszczyk przeciwko Polsce (skarga nr 59519/00), wyrok z dnia 22 marca 2007 roku

Dokonując analizy spraw Siałkowska przeciwko Polsce oraz Staroszczyk przeciwko Polsce Trybunał rozważał naruszenie Artykułu 6 ust. 1 Konwencji (prawo do rzetelnego procesu sądowego) w kontekście odmowy sporządzenia skargi kasacyjnej w postępowaniu cywilnym przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Skarżący podnieśli w swoich skargach, iż zgodnie z obowiązującym prawem krajowym w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym istnieje przymus adwokacki - obowiązek korzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego przy sporządzaniu skargi kasacyjnej. Adwokat, który został wyznaczony do sprawy Pani Siałkowskiej w drodze bezpłatnej pomocy prawnej, sześć dni przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej poinformował skarżącą, iż w jego opinii nie ma ona rozsądnych szans powodzenia i odmówił jej sporządzenia, co w praktyce pozbawiło jej możliwości dochodzenia swych praw przed Sądem Najwyższym. Podobnie, w sprawie Państwa Staroszczyk pełnomocnik ustanowiony z urzędu zaniechał podjęcia koniecznych działań w celu skutecznego reprezentowania ich interesu, ponieważ poinformował ich ustnie o odmowie sporządzenia skargi kasacyjnej z uwagi na jej bezzasadność.

W sprawie Pani Siałkowskiej, Trybunał uznał, iż obowiązujące regulacje na szczeblu krajowym nie precyzowały ram czasowych, w których skarżąca powinna zostać poinformowana o odmowie sporządzenia skargi kasacyjnej. W rezultacie krótki termin pozostawiony skarżącej nie dawał realnych szans na wniesienie nadzwyczajnego środka zaskarżenia i skuteczną obronę interesów przez sądem. W sprawie Państwa Staroszczyk z kolei brak pisemnej formy odmowy pozostawił ich w stanie niepewności co do jej podstaw prawnych, co skutkowało zaniechaniem wniesienia skargi kasacyjnej. W obu przypadkach Trybunału uznał, iż prawo do sądu w drodze zastępstwa procesowego przyznanego w ramach bezpłatnej pomocy prawnej zostało ograniczone. W związku z powyższym, Trybunał stwierdził, iż doszło do naruszenia Artykułu 6 ust. 1 Konwencji.

Jędrzejczak przeciwko Polsce (skarga nr 56334/08), wyrok z dnia 11 stycznia 2001 roku

Analogicznie, w sprawie Jędrzejczak przeciwko Polsce skarżący sformułował zarzut naruszenia Artykułu 6 ust 1 Konwencji wskazując, iż jego prawo do sądu zostało ograniczone z uwagi na odmowę sporządzenia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu. W ocenie Trybunału, krótki (sześciodniowy) termin od dnia doręczenia skarżącemu opinii o braku podstaw do sporządzenia skargi kasacyjnej do upływu terminu do jej wniesienia, nie dawał skarżącemu realnych szans obrony swych interesów przed sądem. Trybunał stwierdził zatem, iż doszło do naruszenia Artykułu 6 ust. 1 Konwencji i przyznał skarżącemu kwotę w wysokości 1.000 euro tytułem zadośćuczynienia.

Kramarz przeciwko Polsce(skarga nr 34851/07), wyrok z dnia 5 października 2010 roku oraz Kocurek przeciwko Polsce (skarga nr 20520/08), wyrok z dnia 26 października 2010 roku

W sprawachKramarz przeciwko Polsce oraz Kocurek przeciwko Polsce, Trybunał stwierdził naruszenie Artykułu 6 ust. 1Konwencji w zakresie dotyczącym pozbawienia prawa dostępu do sądu.

Trybunał zakwestionował stosunek krajowych sądów cywilny do sposobu ustalania terminu do wniesienia skargi kasacyjnej. Fakt, iż doręczenie opinii o stwierdzeniu przez pełnomocnika z urzędu braku podstaw do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej nie powoduje ponownego rozpoczęcia biegu terminu do jej wniesienia, został uznany przez Trybunał za niezgodny ze standardami Konwencji, poza przypadkiem, gdy zawiadomienie takie zostało dokonane na długo przed upływem tego terminu. W opinii Trybunału prowadzi to do sytuacji niepewności po stronie osoby korzystającej z pomocy prawnej przyznanej z urzędu co do tego, czy po odmowie sporządzenia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika z urzędu, będzie ona miała jeszcze jakąkolwiek możliwość brania dalszego udziału w postępowaniu. Trybunał wskazał, że ów stan niepewności jest wystarczający do stwierdzenia naruszenia prawa skarżącego do sądu w związku z brakiem jasnych zasad dotyczących konsekwencji odmowy przez pełnomocnika z urzędu sporządzenia skargi kasacyjnej po upływie terminu do jej wniesienia.

Żebrowski przeciwko Polsce (skarga nr 34736/06), wyrok z dnia 3 listopada 2011 roku

W sprawie Żebrowski przeciwko Polsce skarżący sformułował zarzut naruszenia art. 6 ust.1 Konwencji w związku z odmową naprawienia szkody z uwagi na przedawnienie roszczenia skarżącego oraz ograniczeniem jego prawa dostępu do Sądu Najwyższego.

W opinii Trybunału skarżącemu przysługiwało prawo do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za zniszczenie mienia w okresie reżimu komunistycznego. Zgodnie z ustawą z 1956 roku, prawo to zostało jednak objęte rocznym okresem przedawnienia, co zdaniem skarżącego realnie uniemożliwiało wniesienie skargi przed wygaśnięciem ustawowego terminu. Trybunał zaznaczył w tym względzie, że nie istnieje generalny obowiązek naprawienia przez państwo krzywd wyrządzonych w przeszłości pod ogólnym nadzorem władzy państwowej. Przyjmując różne modele obliczania terminu przedawnienia Trybunał uznał, że sądy krajowe dołożyły należytych starań, aby umożliwić skarżącemu dochodzenie zadośćuczynienia od Państwa-Strony w postępowaniu. Trybunał ocenił, że decyzje wydane przez sądy krajowe były zgodne z orzecznictwem Sądu Najwyższego, w szczególności z podjętą w dniu 11 listopada 1996 roku uchwałą w sprawie III CZP 76/96, która regulowała kwestie przedawnienia roszczeń odszkodowawczych w związku ze szkodami wyrządzonymi czynami stanowiącymi zbrodnie stalinowskie. W ocenie Trybunału nie doszło tutaj zatem do naruszenia Artykułu 6 ust.1 Konwencji.

W odniesieniu do zarzutu ograniczenia prawa do sądu z uwagi na odmowę sporządzenia skargi kasacyjnej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, Trybunał orzekł, że krótki (siedmiodniowy termin) biegnący od dnia doręczenia skarżącemu opinii o braku podstaw do sporządzenia skargi kasacyjnej do upływu terminu na jej wniesienie, pozbawił skarżącego realnych szans na skorzystanie z nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Trybunał uznał zatem, że doszło do naruszenia Artykułu 6 ust. 1 Konwencji w tym aspekcie i przyznał skarżącemu zadośćuczynienie w kwocie 1.500 euro za poniesioną szkodę niematerialną.

Subicka przeciwko Polsce Nr 2 (skargi nr 34043/05 oraz 15792/06), wyrok z dnia 21 czerwca 2011 roku

Skarżąca Iwona Subickazarzuciła naruszenie Artykułu 6 Konwencji w trzech sprawach administracyjnych z uwagi na odmowę sporządzenia przez adwokata ustanowionego z urzędu skargi kasacyjnych. Trybunał stwierdził naruszenie w jednej sprawie, co wynikało z niepoinformowania skarżącej w ustawowym 30 - dniowym terminie o odmowie sporządzenia skargi. Pani Subicka została zatem pozbawiona możliwości skorzystania z nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Jednocześnie Trybunał zauważył, że przepisy krajowe nie nakładają na pełnomocników wyznaczonych z urzędu obowiązku poinformowania strony o odmowie sporządzenia skargi kasacyjnej. W pozostałych dwóch sprawach Trybunał nie stwierdził naruszenia, bowiem od momentu poinformowania przez adwokata o odmowie sporządzenia skargi kasacyjnej skarżąca miała jeszcze 20 i 18 dni na jej wniesienie.

Zapadka przeciwko Polsce (skarga nr 261905), wyrok z dnia 15 grudnia 2009 roku

W sprawie Zapadka przeciwko Polsce Trybunał zauważył, że termin na wniesienie skargi kasacyjnej w ramach procedury cywilnej rozpoczyna swój bieg z dniem doręczenia wyroku sądu apelacyjnego do strony bez reprezentacji. Strona, która otrzymuje następnie pomoc prawną jest postawiona w niekorzystnej sytuacji, ponieważ termin na wniesienie przedmiotowego środka odwoławczego do Sądu Najwyższego już biegnie, a wyznaczony adwokat ma mniej czasu na zapoznanie się ze sprawą oraz sporządzenie skargi, w sytuacji kiedy ma ona szanse powodzenia. Trybunał stwierdził ponadto, że obowiązujące przepisy krajowe nie określają ram czasowych, w jakich skarżący powinien zostać poinformowany o odmowie sporządzenia skargi kasacyjnej. W omawianej sprawie wyrok sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem został doręczony skarżącemu w dniu 19 kwietnia 2004 roku, tego dnia rozpoczął zatem bieg 30-dniowy termin na wniesienie skargi kasacyjnej. Następnie, w dniu 30 kwietnia 2004 roku skarżącemu przyznano pomoc prawną. W dniu, w którym upływał termin na wniesienie skargi kasacyjnej, odmowa adwokata z urzędu została zakomunikowana skarżącemu. Takie podejście zostało uznane przez Trybunał za niezgodne ze standardami Konwencji, ponieważ skarżący nie miał żadnej realnej możliwości wniesienia skargi do Sądu Najwyższego w przewidzianym przez prawo czasie. W opinii Trybunału nastąpiło zatem naruszenie Artykułu 6 ust. 1 Konwencji.