Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 7 września 2017 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał dwa wyroki, a także opublikował dwie decyzje z dnia 11 lipca 2017 roku, dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce, zatwierdzające jednostronną deklarację Rządu oraz zawartą ze skarżącym ugodę.

Wyrok w sprawie Budnik przeciwko Polsce (skarga nr 61928/13) dotyczył niewłaściwych warunków osadzenia, przede wszystkim przeludnienia zakładu karnego, a także warunków sanitarnych panujących w celach. Stwierdzając naruszenie art. 3 Konwencji Trybunał wskazał, że skarżący przebywał w warunkach przeludnienia, w celi, w której kącik sanitarny nie był odgrodzony od części mieszkalnej, przez okres 802 dni. Tytułem słusznego zadośćuczynienia Trybunał zasądził na rzecz skarżącego kwotę 3 700 euro.

W dniu 7 września 2017 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał także wyrok w sprawie Grabowski przeciwko Polsce (skarga nr 57449/13). Przedmiotem rozstrzygnięcia w omawianej sprawie była kwestia odmowy zwolnienia skarżącego, który w tym czasie był osadzony w jednostce penitencjarnej i posiadał znikome oszczędności, z całości kosztów sądowych wynikających ze złożonego przez niego pozwu cywilnego. Trybunał stwierdził, że sąd krajowy starannie i przekonująco uzasadnił postanowienie o zwolnieniu skarżącego z ponad 99% kosztów sądowych i nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

W listopadzie 2012 roku skarżący złożył pozew przeciwko Skarbowi Państwa o zadośćuczynienie w związku z warunkami osadzenia w jednostce penitencjarnej. Wniósł o przyznanie mu 250 000 złotych i jednocześnie zwrócił się do sądu o zwolnienie go z opłat sądowych, które wyniosły 12 500 złotych. Uzasadniając swój wniosek podniósł, że nie jest zatrudniony i nie posiada żadnych oszczędności ani majątku.

Sąd krajowy częściowo przychylił się do powyższego wniosku, pozostawiając skarżącemu do zapłaty kwotę 130 złotych, tj. około 1% całości kosztów. W uzasadnieniu, referendarz sądowy podniósł, że skarżący powinien był zaoszczędzić pieniądze na pokrycie kosztów sądowych skoro miał zamiar wystąpić z pozwem. Podkreślił również, że skarżący otrzymał pomoc finansową w kwocie 700 złotych w okresie sześciu miesięcy poprzedzających wystąpienie przez niego do sądu, a którą wykorzystał w znacznym stopniu na zakupy w stołówce więziennej. Zaznaczono przy tym, że skarżący jako osoba osadzona, miał zapewnione utrzymanie w jednostce, w której przebywał.

Sąd krajowy II instancji nie uwzględnił zażalenia skarżącego, chociaż zauważył, że skarżący nie był zatrudniony, nie posiadał dochodów ani majątku, miał za to zobowiązania finansowe. Niemniej, sąd powtórzył argumenty I instancji, dodając, że postępowanie egzekucyjne wobec skarżącego już się zakończyło a dodatkowe wydatki w stołówce nie były konieczne, i wobec powyższego utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. Skarżący nie uiścił przedmiotowej opłaty, wobec czego pozew został mu zwrócony.

Trybunał przypomniał, że dostęp do procesu sądowego może podlegać różnego rodzaju ograniczeniom, w tym finansowym (Brualla Gómez de la Torre przeciwko Hiszpanii i Tołstoj Miloslavsky przeciwko Wielkiej Brytanii). W szczególności, ograniczenie w postaci obowiązku wniesienia opłaty od pozwu do sądu cywilnego nie jest samo w sobie niezgodne z art. 6 ust. 1 Konwencji (Kreuz przeciwko Polsce (nr 1)). Trybunał powtórzył również, że wszelkie ograniczenia dostępu do sądów są w zgodzie z art. 6 ust. 1 Konwencji tylko wtedy, gdy mają uzasadniony cel oraz są proporcjonalne. Wysokość kosztów i opłat należy oceniać przez pryzmat okoliczności sprawy, możliwości finansowych obciążonej osoby, etapu postępowania, etc. (Podbielski i PPU Polpure przeciwko Polsce).

Odnosząc się do okoliczności przedmiotowej sprawy, Trybunał podniósł, iż kwota zadośćuczynienia żądana przez skarżącego w pozwie wydaje się być zawyżona. W ocenie Trybunału, gdyby skarżący wystąpił o odszkodowanie w bardziej uzasadnionej wysokości, koszty zostałyby zmniejszone (Kupiec przeciwko Polsce). Pomimo zawyżenia roszczeń przez skarżącego, został on i tak zwolniony z obowiązku zapłaty około 99% kosztów związanych z wniesieniem pozwu. Trybunał zauważył, że powód, który zawyża wartość przedmiotu sporu, nie może oczekiwać, że zostanie całkowicie zwolniony z obowiązku uiszczenia wymaganych opłat lub kosztów procesu (Buczek przeciwko Polsce).

Trybunał zgodził się z sądami krajowymi, że skarżący byłby w stanie pokryć wymagane opłaty gdyby powstrzymał się przed wydaniem znacznej części otrzymanych pieniędzy w stołówce. Decydując się na wydawanie pieniędzy, którymi dysponował, skarżący nie dopełnił należytej staranności, jakiej zwykle oczekuje się od powoda w postępowaniu cywilnym.

Biorąc pod uwagę powyższe, Trybunał stwierdził, że koszty wniesienia pozwu były wymagane od skarżącego zgodnie z prawem, były proporcjonalne i miały uzasadniony cel, nie zostały również nałożone arbitralnie. W związku z tym, w ocenie Trybunału, zwrócenie skarżącemu pozwu nie naruszało jego praw zawartych w art. 6 ust. 1 Konwencji.

Orzeczenie jest dostępne w języku francuskim na stronie internetowej Trybunału.

Decyzja Trybunału wydana w sprawie Ruta przeciwko Polsce (skarga nr 31007/15) dotyczyła problematyki osadzenia w warunkach przeludnienia. Zawierając ze skarżącym ugodę Rząd zobowiązał się zapłacić na jego rzecz tytułem słusznego zadośćuczynienia kwotę 5 000 zł.

Decyzja w sprawie Żelawski przeciwko Polsce (skarga nr 16103/15) dotyczyła zarzutu naruszenia art. 5 ust. 1 oraz 5 ust. 4 Konwencji w związku z bezprawnym pozbawieniem wolności w wyniku umieszczenia skarżącego, cierpiącego na schizofrenię, w Domu Pomocy Społecznej, a także niezapewnieniem mu procedury umożliwiającej kwestionowanie zasadności detencji. Przedkładając jednostronną deklarację Rząd zobowiązał się zapłacić na rzecz skarżącego kwotę 20 000 zł.

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej (www.echr.coe).