W dniu 20 czerwca 2017 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał decyzję w sprawie Jan Załuska, Marianna Rogalska i inni p. Polsce (skargi nr 53491/10 i 72286/10). Wraz z wydaniem tego orzeczenia Trybunał skreślił 400 skarg skierowanych przeciwko Polsce z listy prowadzonych spraw.

Wszystkie wyliczone w wyżej wymienionej decyzji sprawy zostały zakomunikowane Rządowi RP w wyroku pilotażowym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 7 lipca 2015 roku w sprawie Rutkowski i inni p. Polsce (skargi nr 72287/10, 13927/11, 46187/11). Trybunał zidentyfikował wówczas istotne problemy strukturalne dotyczące polskiego wymiaru sprawiedliwości. W tym orzeczeniu ETPCz zwrócił uwagę na nadmierną przewlekłość postępowań sądowych, a także wskazał istotne wady w funkcjonowaniu instytucji skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.

Jeśli chodzi o samą „skargę na przewlekłość”, to można wskazać 2 główne powody, dla których Trybunał w wyroku w sprawie Rutkowski uznał, iż nie była ona efektywnym środkiem odwoławczym, o którym mowa w art. 13 Konwencji. Po pierwsze, Trybunał krytycznie ocenił praktykę polegającą na tzw. „fragmentacji postępowań”, co przejawiało się w tym, że sądy oceniające zasadność skarg w przedmiocie przewlekłości postępowania badały wyłącznie ten etap postępowania, w którym dana skarga została złożona. Drugi problem dotyczył przyznawania, w przypadku stwierdzenia przewlekłości przez sądy krajowe, zbyt niskich sum pieniężnych z tego tytułu, nieuwzględniających standardów wypracowanych przez Trybunał.

W związku ze zidentyfikowanymi w sprawie Rutkowski problemami strukturalnymi, Trybunał stwierdził w sentencji tego orzeczenia, iż Polska „musi […] zagwarantować stosowanie przez sądy krajowe odpowiednich zasad, które zostały określone w art. 6 oraz art. 13 Konwencji”. Jednocześnie Trybunał zdecydował się zawiadomić polskie władze o 591 skargach, w których podniesiono zarzuty naruszenia tych dwóch przepisów konwencyjnych i zawiesić procedurę skargową w zakomunikowanych sprawach na okres 2 lat, liczony od daty uprawomocnienia się wyroku.

W wydanej w dniu 20 czerwca 2017 roku decyzji, Trybunał dokonał wstępnej oceny dotyczącej wdrożenia przez polskie władze środków generalnych, które powinny zapobiec pojawieniu się w przyszłości zidentyfikowanych naruszeń Konwencji. Ponadto, Trybunał ocenił treść złożonych przez Rząd RP deklaracji jednostronnych odnoszących się do spraw 400 skarżących.

Jeśli chodzi o kwestię środków generalnych, to Trybunał potwierdził, iż władze Rzeczpospolitej w sposób dynamiczny i rzetelny przystąpiły do wprowadzania odpowiednich zmian prawnych służących zmianie ustawodawstwa i niewłaściwej praktyki orzeczniczej sądów. Europejski Trybunał Praw Człowieka zwrócił przy tym szczególną uwagę na przyjęte w 2016 roku przez polski parlament zmiany w ustawie regulującej sposób funkcjonowania „skargi na przewlekłość”, dzięki którym można mieć nadzieję, iż wyeliminowany zostanie problem „fragmentacji” postępowań, zaś wysokość przyznawanych rekompensat będzie adekwatna i odpowiadająca wymogom stawianym przez ETPCz.

Jeśli chodzi o deklaracje jednostronne, w których Rząd przyznał, iż doszło do naruszenia Konwencji i wyraził wolę zapłaty słusznego zadośćuczynienia, to zostały one podzielone przez Trybunał na 2 kategorie.

W 270 przypadkach, w odpowiedzi na treść deklaracji jednostronnej rządu, skarżący zaakceptowali wysokość proponowanej przez Rząd RP sumy pieniężnej. Trybunał uznał, iż można stwierdzić, iż w przedmiotowych przypadkach skutecznie doszło do zawarcia ugody, zaś zaproponowane skarżącym warunki nie stoją w sprzeczności z wartościami leżącymi u podstaw Konwencji.

W 130 przypadkach, skarżący uznali, iż wysokość zaproponowanego przez Rząd RP zadośćuczynienia nie jest zadawalająca lub nie odpowiedzieli na pytanie Rządu w tym zakresie. Trybunał uznał jednak, iż kwoty zaproponowane przez polskie władze zostały wyliczone w oparciu o ten sam algorytm, co kwoty zaproponowane w przypadku 270 skarżących, którzy zaakceptowali przedstawione im warunki. W związku z tym, Trybunał uznał, iż treść wspomnianych deklaracji jednostronnych odpowiada wymogom Konwencji.

Jednocześnie Trybunał zwrócił uwagę, iż w sprawach rozpoznawanych w następstwie wydania wyroku pilotażowego, głównym zadaniem Trybunału jest wyznaczenie pewnych ogólnych standardów dotyczących ochrony praw człowieka. Natomiast, dokonując samej oceny stopnia krzywd doznanych przez skarżących, możliwe jest łączne rozpoznanie przez Trybunał wielu spraw, w których przyjmuje się ujednoliconą dla wszystkich skarg metodę obliczania wysokości należnej rekompensaty.

W związku faktem, iż Polska wdrożyła odpowiednie środki generalne oraz z faktem, iż treść 270 wydanych deklaracji jednostronnych spotkała się z aprobatą skarżących i Trybunału, a treść pozostałych 130 deklaracji została uznana przez ETPCz za spełniającą wymogi Konwencji, Trybunał zdecydował w dniu 20 czerwca 2017 roku o skreśleniu z listy spraw 400 skarg zakomunikowanych polskim władzom przy okazji wydania w lipcu 2015 roku wyroku w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce.