Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 21 marca 2017 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał trzy wyroki w sprawach przeciwko Polsce, tj.: Bujak przeciwko Polsce (skarga nr 686/12), Michał Korgul przeciwko Polsce (skarga nr 36140/11) oraz Porowski przeciwko Polsce (skarga nr 34458/03), w których analizował zasadność skarg pod kątem zarzucanego naruszenia art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w związku z niezapewnieniem odpowiedniej opieki medycznej, a także automatycznym stosowaniem reżimu kwalifikującego do kategorii osadzonych tzw. niebezpiecznych, art. 5 Konwencji w związku z bezprawnym pozbawieniem wolności oraz nadmierną długością tymczasowego aresztowania, art. 6 Konwencji w związku z brakiem rzetelności postępowania karnego, art. 8 Konwencji w związku z cenzurą korespondencji oraz art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego w związku z pozbawieniem osadzonego możliwości dysponowania oszczędnościami. 

Bujak przeciwko Polsce (skarga nr 686/12)

Sprawa dotyczy zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w związku z niezapewnieniem skarżącemu właściwej opieki medycznej w okresie jego pobytu w jednostce penitencjarnej, a także art. 5 ust. 3 Konwencji w związku z nadmierną długością tymczasowego aresztowania w jego sprawie.

Skarżący został tymczasowo aresztowany w marcu 2010 roku w wyniku ekstradycji z Nowej Zelandii. Podstawę zastosowania przedmiotowego środka zapobiegawczego stanowiła waga zarzucanych mu czynów, a także obawa ucieczki. W trakcie stosowania przedmiotowego środka skarżący wielokrotnie bezskutecznie występował o jego uchylenie z uwagi na stan zdrowia. Dopiero w październiku 2011 roku lekarze orzekli, że wymaga on operacji, zaś miesiąc później, że dalsze stosowanie tymczasowego aresztu może zagrażać jego zdrowiu a nawet życiu. W 2011 roku skarżący został zwolniony z aresztu celem poddania się operacji. Od początku stosowania przedmiotowego środka skarżący był konsultowany przez różnych specjalistów, którzy zalecali mu korzystanie z twardego materaca, kul oraz wózka inwalidzkiego. Jakkolwiek skarżący nigdy nie otrzymał materaca, wózek zapewniony przez władze jednostki penitencjarnej okazał się niebezpieczny, w związku z czym korzystał z wózka dostarczonego przez swoją żonę, zaś jednostka penitencjarna, w której przebywał skarżący nie była przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Mając na uwadze powyższe skarżący zarzucił w skardze do Trybunału brak właściwej opieki medycznej, który doprowadził do poważnego pogorszenia jego stanu zdrowia, a także nadmierną długość tymczasowego aresztowania.

Trybunał przychylił się jedynie do pierwszego z podniesionych zarzutów. Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, że pozbawienie skarżącego właściwej opieki medycznej połączone z uzależnieniem go od pomocy innych więźniów naruszało jego godność stanowiąc tym samym niedogodność, której poziom znacząco wykraczał poza poziom akceptowalny w ramach wymierzonej kary pozbawienia wolności. Tym samym doszło do naruszenia art. 3 Konwekcji.

Tytułem słusznego zadośćuczynienia Trybunał przyznał skarżącemu kwotę 5000 euro zaś tytułem zwrotu kosztów i wydatków kwotę 3 430 euro. 

Michał Korgul przeciwko Polsce (skarga nr 36140/11)

Skarga dotyczy stosowania w odniesieniu do skarżącego reżimu kwalifikującego go do kategorii osadzonych tzw. niebezpiecznych i wynikających z tego reżimu ograniczeń. Skarżący został dwukrotnie zakwalifikowany jako więzień tzw. niebezpieczny, pierwszy raz w 2011 a następnie w 2012 roku. Powodem jego zastosowania było agresywne zachowanie w stosunku do funkcjonariuszy służby więziennej.  

W skardze do Trybunału skarżący podniósł, że stosowane w ramach reżimu restrykcje (odizolowanie od pozostałych osadzonych, konieczność poruszania się w kajdanach zespolonych na zewnątrz celi, a także rutynowe kontrole osobiste połączone z obowiązkiem rozebrania się)  stanowiły poniżające, sprzeczne z art. 3 Konwencji traktowanie oraz karanie. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie art. 1 Pierwszego Protokołu dodatkowego, bowiem został pozbawiony możliwości dysponowania połową swoich oszczędności z uwagi na umieszczenie jej na specjalnym rachunku, do którego nie miał dostępu przed wyjściem na wolność. 

Trybunał uznał skargę za zasadną jedynie w odniesieniu do pierwszego z podniesionych zarzutów i w tym zakresie stwierdził naruszenia zarzucanego przepisu Konwencji. Przechylając się do zarzutów wskazał, że konieczność poruszania się przez skarżącego w kajdanach zespolonych każdorazowo na zewnątrz celi, a także rutynowe kontrole osobiste, powodowały u niego - biorąc pod uwagę inne stosowane w ramach reżimu środki – poczucie poniżenia i upokorzenia. Jednocześnie ich stosowanie przez łączny okres prawe dwóch lat nie mogło być uzasadnione koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa. Tym samym środki te stanowiły dolegliwość, której stopień przekroczył poziom nieodłącznie związany z wymierzoną karą pozbawienia wolności.

W odniesieniu natomiast do zarzutu naruszenia art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego Trybunał wskazał, że pozbawienie skarżącego możliwości dysponowania w trakcie osadzenia częścią swoich oszczędności było przewidziane prawem, mianowicie art. 126 Kodeksu karnego wykonawczego. Celem tego przepisu jest zapewnienie osadzonym po wyjściu na wolność środków finansowych umożliwiających im reintegrację ze społeczeństwem. Powyższe przemawiało za przyjęciem, że skarżący został jedynie czasowy ograniczony w możliwości dysponowania swoim mieniem, nie został jej natomiast pozbawiony. Oszczędności pozostawały bowiem własnością osadzonych. Trybunał podkreślił przy tym, że w sprawach dotyczących prawa własności Państwo korzysta z szerszego marginesu uznania, zaś fakt, iż jest jednocześnie odpowiedzialne za reintegrację osadzonych po wyjściu na wolność ze społeczeństwem uprawnia je do podejmowania ingerencji takiej jak określona w art. 126 Kodeksu karnego wykonawczego. W konsekwencji nie doszło do naruszenia art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego.

W związku z naruszeniem art. 3 Konwencji Trybunał przyznał skarżącemu celem słusznego zadośćuczynienia kwotę 6000 euro zaś tytułem zwrotu kosztów i wydatków kwotę 1000 euro. 

Porowski przeciwko Polsce (skarga nr 34458/03)

Skarżący był tymczasowo aresztowany od 2000 roku do dwóch różnych spraw. W pierwszym postepowaniu został prawomocnie skazany w 2003 roku na karę pięciu lat pozbawienia wolności. Na poczet kary zaliczono mu okres stosowania środka zapobiegawczego w latach 2000 - 2003 i w 2005 roku zakończył jej odbywanie. W drugim postępowaniu został prawomocnie skazany w 2009 roku na karę 6 lat pozbawienia wolności. Na poczet kary zaliczono mu okres stosowania środka zapobiegawczego od 2005 roku bowiem okres spędzony w areszcie w latach 2000- 2005 podlegał zaliczeniu tylko na poczet kary wymierzonej w ramach pierwszego postępowania.

W skardze do Trybunału skarżący zarzucił, że stosowany w ramach drugiego postępowania środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania był bezprawny z uwagi na fakt jego przedłużania przez sądy krajowe ponad dwuletni okres przewidziany w art. 263 § 3 Kodeksu postępowania karnego bez zachowania przewidzianego w przepisie art. 263 § 4 Kodeksu postępowania karnego wymogu, zgodnie z którym takie przedłużenie było możliwe jedynie w ściśle określonych w prawie wypadkach i jedynie przez Sąd Apelacyjny.

Oceniając zasadność skargi Trybunał zauważył, że na kanwie przedmiotowych przepisów ukształtowała się powszechnie przyjęta w praktyce orzeczniczej wykładnia Sądu Najwyższego, zgodnie z którą, do dwuletniego okresu maksymalnego stosowania tymczasowego aresztowania przez sąd pierwszej instancji nie wlicza się okresu, w którym oskarżony jest pozbawiony wolności w innej sprawie. Wykładnię tę zmienił wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 czerwca 2008 roku, wydany w sprawie o sygn. akt SK 17/07. Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 263 § 3 Kodeksu postępowania karnego w zakresie, w jakim do dwuletniego okresu maksymalnego stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie wlicza okresów, w których tymczasowo aresztowany odbywa równocześnie karę pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie, dopuszczając do przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres ponad dwóch lat przez sąd pierwszej instancji na zasadach ogólnych, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 2 oraz z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Niemniej jednak Trybunał stwierdził, że przedłużenie tymczasowego aresztowania skarżącego po 10 listopada 2002 roku było zgodne z obowiązującym wówczas prawem, jednolicie interpretowanym przez sądy krajowe. Podkreślił przy tym, że zasada pewności prawnej może zwalniać Państwa z ponownego rozpatrywania spraw poprzedzających wyrok Trybunału uznający krajową legislację za niezgodną z Konwencją. Te same zasady odnoszą się do stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów przez krajowy sąd konstytucyjny. Jednocześnie Trybunał ocenił wyrok Trybunału jako wyłącznie wzmacniający ochronę prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego.

W konsekwencji Trybunał nie uwzględnił zarzutu naruszenia art. 5 ust. 1 Konwencji. Stwierdził natomiast naruszenie art. 5 ust. 3 Konwencji z uwagi na to, że przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania (uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, prawdopodobieństwo wymierzenia surowej kary oraz ryzyko ucieczki wywodzone z faktu rzadkiego przebywania skarżącego pod adresem zamieszkania) nie były właściwe i wystarczające dla uzasadnienia całego okresu jego trwania, a także naruszenie art. 8 Konwencji z uwagi na cenzurowanie korespondencji skarżącego.

Tytułem słusznego zadośćuczynienia Trybunał przyznał skarżącemu kwotę 6500 euro oraz tytułem zwrotu kosztów i wydatków kwotę 400 euro.