Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 15 grudnia 2016 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka opublikował dwie decyzje z dnia 22 listopada 2016 roku, dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce:

-              Wygoda przeciwko Polsce (skarga nr 6738/12) – decyzja zatwierdzająca jednostronna deklaracje Rządu

-              Piotrowski przeciwko Polsce (skarga nr 8923/12) – decyzja uznająca skargę za niedopuszczalną

Decyzja wydana w sprawie Wygoda przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu nierzetelnego śledztwa prowadzonego w sprawie narażenia córki skarżących na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu poprzez jej błędne zdiagnozowanie i zaniechanie stosownego leczenia. W konsekwencji córka skarżących nie rozwijała się prawidłowo i zmarła w wieku 8 lat. Rzeczone śledztwo trwało od stycznia 2006 roku do lutego 2013 roku. W ramach przedmiotowego postępowania skarżący dwukrotnie występowali ze skargą na przewlekłość postępowania jednakże ich skargi nie zostały uwzględnione. Ostatecznie śledztwo umorzono w marcu 2013 roku.

W skardze do Trybunału skarżący zarzucili naruszenie art. 2 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym z uwagi na niewyjaśnienia przez władze krajowe przyczyn śmierci ich córki.

Przedkładając jednostronną deklarację w przedmiotowej sprawie Rząd zobowiązał się zapłacić na rzecz skarżących tytułem słusznego zadośćuczynienia kwotę 12 500 euro.

Decyzja w sprawie Piotrowski przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 8 i art. 12 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, z uwagi na nieudzielenie skarżącemu przez sądy krajowe rozwodu, co uniemożliwiło mu ponowne zawarcie małżeństwa.

Skarżący wniósł o rozwód (początkowo bez orzekania o winie, następnie z wyłącznej winy małżonki, a ostatecznie z winy obu stron) po 32 latach małżeństwa. Skarżący utrzymywał w tym czasie stosunki pozamałżeńskie z inną kobietą. Świadkowie obu stron wypowiadali się bardzo pochlebnie o małżeństwie skarżącego oraz o jego żonie, która nie wyraziła zgody na rozwód i oświadczyła, że jest w stanie wybaczyć skarżącemu zdradę. Sądy krajowe w dwóch instancjach nie udzieliły skarżącemu rozwodu.

Trybunał nie podzielił stanowiska Rządu w zakresie uznania skargi za złożoną po terminie. Zdaniem Trybunału, jako że jedynie pisemne uzasadnienie wyroku zawierało szczegółowy opis stanu faktycznego oraz wyjaśnienie toku rozumowania sądu odnośnie stosowania prawa,  dopiero w dniu doręczenia uzasadnienia skarżący mógł w pełni zapoznać się z treścią wyroku wydanego w jego sprawie i to właśnie od tej daty rozpoczął się upływ sześciomiesięcznego terminu, a nie jak twierdził Rząd, od daty publicznego ogłoszenia wyroku na sali sądowej.

Odnośnie zarzutów naruszenia art. 8 i art. 12 Konwencji, Trybunał orzekł, że żaden z tych artykułów nie może być interpretowany jako przyznanie jednostkom prawa do rozwodu. Niemniej jednak Trybunał wielokrotnie podkreślał, że Konwencja jest żywym instrumentem, który należy interpretować w świetle dzisiejszych warunków. Trybunał przypomniał również, że jeżeli ustawodawstwo krajowe zezwala na rozwód, co nie jest wymagane przez Konwencję, artykuł 12 zapewnia osobom rozwiedzionym prawo do ponownego małżeństwa. W związku z tym Trybunał nie wykluczył na przykład, że przewlekłość postępowania rozwodowego może zostać uznana za podstawę naruszenia art.  12. Trybunał nie wykluczył również, że ​​podobny wniosek mógłby zostać wyciągnięty w przypadkach, w których, mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, prawo krajowe uznało brak zgody niewinnej strony za absolutną przeszkodę dla udzielenia rozwodu stronie winnej. Tego rodzaju sytuacje nie miały jednak miejsca w niniejszej sprawie.

Trybunał podkreślił, że okoliczności sprawy nie dotyczyły również ogólnego ograniczenia ani ogólnego zakazu narzuconego przez prawo krajowe. Argument skarżącego nie opierał się na absolutnej niemożności uzyskania rozwodu według prawa rodzinnego w Polsce, lecz na nieprzychylnej mu decyzji sądów krajowych, które zdaniem Trybunału szczegółowo przeanalizowały zgromadzony materiał dowodowy w świetle obowiązującego prawa. Trybunał z uznaniem wypowiedział się również na temat uzasadnienia sporządzonego przez sąd I instancji, w którym zawarto szczegółowe wyjaśnienie, czyj interes wzięto pod uwagę, w jaki sposób oceniano dowody i jakie były podstawy do decyzji o oddaleniu wniosku skarżącego o rozwód.

Jeżeli chodzi o zarzut, że odmowa rozwodu uniemożliwiła skarżącemu powtórne zawarcie małżeństwa, należy zauważyć, że ani w postępowaniu rozwodowym, ani przed Trybunałem nie wykazano istnienia trwałego i stabilnego związku skarżącego z inną kobietą. Skarżący odniósł się jedynie do swojego nowego związku jako realnego. Nie przedstawił też przed Trybunałem żadnych konkretnych planów małżeństwa, które miałyby być zniweczone odmową uzyskania rozwodu. Przeciwnie, w swoich obserwacjach stwierdził, że nie chce się ponownie ożenić. Nie wykazano też, aby niemożność uzyskania rozwodu uniemożliwiła mu pełne korzystanie z jego życia osobistego.

Trybunał zauważył, że zgodnie z polskim prawem odmowa rozwodu nie stanowi res iudicata, i nie uniemożliwia tym samym skarżącemu złożenia nowego wniosku o rozwód na późniejszym etapie, jeśli okoliczności ulegną zmianie.

W ocenie Trybunału, jeżeli przepisy Konwencji nie mogą być interpretowane jako gwarantujące możliwość uzyskania rozwodu na mocy prawa krajowego w ogóle, to nie mogą one, a fortiori, być interpretowane jako gwarantujące korzystny wynik postępowania rozwodowego wszczętego na mocy przepisów pozwalających na rozwód.

Z uwagi na powyższe, Trybunał uznał skargę za oczywiście bezzasadną i odrzucił ją na podstawie art. 35 ust. 3 pkt a i ust. 4 Konwencji.

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (www.echr.coe ).