Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 18 lutego 2016 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Rywin przeciwko Polsce (skargi nr 6091/06, 4047/07 oraz 4070/07), w którym analizował zasadność zarzutu naruszenia art. 3 oraz 6 ust. 1 i 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Sprawa dotyczy afery korupcyjnej związanej z nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji. W 2002 roku wiodący polski dziennik opublikował artykuł, w którym zarzucił, że skarżący - powołując się na wpływy w kręgach rządowych i parlamentarnych - złożył przedstawicielom spółki medialnej propozycję pośrednictwa w załatwieniu korzystnych dla prywatnych nadawców zmian w nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji, w zamian za korzyść majątkową w wysokości 17,5 mln USD.

W 2002 roku wszczęto postępowanie karne zaś w 2003 roku powołano Sejmową Komisję Śledczą mającą na celu zbadanie nieprawidłowości towarzyszących nowelizacji wymienionej ustawy. Prace Komisji, działającej równolegle do toczącego się w sprawie skarżącego postępowania, były szeroko komentowane w mediach. W 2003 roku skarżącemu postawiono zarzut czynnej płatnej protekcji, zaś w 2004 roku sąd uznał go winnym popełnienia zarzucanych mu czynów i skazał na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, a także na grzywnę w wysokości 100 000 zł. Skarżący złożył apelację od tego wyroku. We wrześniu 2004 roku Sejm przyjął ostateczny raport Komisji Śledczej, z którego wynikało, iż skarżący - występując z propozycją korupcyjną - działał na zlecenie wysokich urzędników państwowych. W grudniu 2004 roku sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał skarżącego, w ramach zarzuconego mu czynu, za winnego tego, że w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w zamiarze aby inne osoby dokonały czynu zabronionego – występku płatnej protekcji - swoim zachowaniem ułatwił im jego dokonanie, obniżając jednocześnie wymiar kary pozbawienia wolności do dwóch lat. Sąd Najwyższy oddalił wniesioną w sprawie kasację.  

W marcu 2005 roku obrońcy skarżącego wnieśli o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec skarżącego. Uzasadniając wniosek wskazali, że odbycie tej kary, biorąc pod uwagę liczne dolegliwości zdrowotne skarżącego, stwarzałoby realne niebezpieczeństwo dla jego zdrowia. Ponadto wnieśli o wstrzymanie wezwania skarżącego do stawienia się w zakładzie karnym do czasu rozstrzygnięcia wniosku w przedmiocie odroczenia kary. Sąd nie uwzględnił tych wniosków. Wydane w tym przedmiocie rozstrzygnięcie zostało następnie uchylone przez sąd odwoławczy, który przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, wstrzymując jednocześnie wykonanie orzeczonej wobec skarżącego kary pozbawienia wolności do czasu prawomocnego rozpoznania wniosku. Sąd nakazał także przeprowadzenie w tym czasie badań potwierdzających bądź wykluczających możliwość odbywana przez skarżącego kary pozbawienia wolności w warunkach izolacji więziennej. W tym samym dniu skarżący został zwolniony z jednostki penitencjarnej, w której przebywał. W październiku 2005 roku, z uwagi na niedostarczenie w wyznaczonym terminie wymaganej dokumentacji medycznej polecono doprowadzenie skarżącego do zakładu karnego. W październiku 2006 roku skarżący został warunkowo przedterminowo zwolniony z odbycia reszty kary pozbawienia wolności. 

W skardze do Trybunału skarżący - powołując się na art. 3 Konwencji - zarzucił, że został osadzony, pomimo że jego stan zdrowia wykluczał możliwość odbywania kary pozbawienia wolności, oraz że w jednostce penitencjarnej, w której przebywał, nie otrzymał adekwatnej opieki medycznej. Ponadto, powołując się na art. 6 ust. 1 i 2 Konwencji zarzucił, że postępowanie w jego sprawie nie było rzetelne z uwagi na toczące się równolegle do postępowania karnego prace Komisji Śledczej, którym towarzyszyła kampania medialna przesądzająca o jego winie.

Badając, czy doszło do naruszenia art. 3 Konwencji z uwagi na niezapewnienie osadzonemu należytej opieki medycznej, Trybunał przypomniał kryteria wypracowane w swoim dotychczasowym orzecznictwie, między innymi w wyroku Sakkopoulos przeciwko Grecji. Dokonując mianowicie oceny, czy osadzony ze względu na stan zdrowia powinien w dalszym ciągu przebywać w jednostce penitencjarnej należy uwzględnić: stan zdrowia danej osoby, warunki świadczenia pomocy medycznej w danej jednostce oraz zasadność dalszego przebywania tej osoby w zakładzie karnym. W ocenie Trybunału skarżący faktycznie wymagał opieki medycznej, jednakże – jak wynika z akt sprawy –  był traktowany w sposób zgodny z zaleceniami lekarskimi sformułowanymi przez specjalistów. W związku z powyższym, Trybunał uznał, iż nie znajduje uzasadnienia zarzut, jakoby skarżący był poddawany nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu, o którym mowa w art. 3 Konwencji.

Za niezasadny został również uznany zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 i 2 Konwencji. Trybunał nie zgodził się ze stwierdzeniem, jakoby publiczne rozpatrywanie sprawy przez Sejmową Komisję Śledczą oraz zainteresowanie tematem wyrażane przez media mogło wpłynąć na decyzje sądów i w jakiś sposób podważyć istniejące domniemanie niewinności skarżącego. Trybunał przypomniał, iż sądy nie działają w próżni i często może zaistnieć sytuacja, w której sędziowie muszą podejmować rozstrzygnięcia w sprawie stanowiącej przedmiot zainteresowania opinii publicznej, która jest badana tak przez dziennikarzy, jak i przez odpowiednią komisję parlamentarną. Jednakże w przedmiotowej sprawie o odpowiedzialności karnej skarżącego decydowali zawodowi, doświadczeni sędziowie, w przypadku których można mieć zaufanie, iż nie ulegli presji ze strony innych organów państwowych ani jakimkolwiek zewnętrznym naciskom. Trybunał zwrócił uwagę, iż ani jedno zdanie z wydanego przez właściwy sąd uzasadnienia wyroku nie wskazuje na to, by sędziowie opierali się w nim na tezach sformułowanych w raporcie komisji śledczej, zaś w samym raporcie nie odniesiono się do kwestii ewentualnej odpowiedzialności karnej skarżącego, ani również do sposobu prowadzenia wobec niego postępowania karnego. Sprawa została więc rozpoznana przez niezależny i bezstronny sąd z zachowaniem wszystkich gwarancji wynikających z art. 6 ust. 1 i 2 Konwencji.

W konsekwencji, Trybunał stwierdził, że w omówionej sprawie nie doszło do  naruszenia art. 3 oraz 6 ust. 1 i 2 Konwencji.

W przedmiotowej sprawie opinię amicus curaie przedłożyła Komisja Wenecka, organ doradczy Rady Europy złożony z niezależnych ekspertów w dziedzinie prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, zajmujący się między innymi identyfikacją potencjalnych niezgodności ze standardami europejskimi. Udział Komisji Weneckiej w postępowaniu został zainicjowany przez sam Trybunał. Z przedłożonej przez Komisję opinii wynika m.in., że debata na temat potrzeby powołania komisji śledczej, jak również raport podsumowujący jej pracę, powinny być niewątpliwie jawne. Ponadto, w opinii Komisji Weneckiej, komisja śledcza jako ciało o charakterze politycznym powinna powstrzymywać się od formułowania ocen odnoszących się do odpowiedzialności karnej poszczególnych osób.

Stanowisko Komisji Weneckiej jest zbieżne z argumentacją przedstawioną w niniejszej sprawie przez stronę rządową.

W rozpoznaniu sprawy uczestniczył prof. Paweł Wiliński ustanowiony do tej sprawy w 2010 roku jako sędzia ad hoc, z uwagi na wyłączenie się od orzekania w sprawie ówczesnego polskiego sędziego, prof. Lech Garlickiego.

Wyrok jest dostępny w języku francuskim w bazie orzeczniczej Trybunału (www.echr.coe). W najbliższym czasie zostanie on przetłumaczony na język polski i będzie dostępny w bazie orzeczniczej Ministerstwa Sprawiedliwości