Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 6 października 2015 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydał trzy wyroki w sprawach przeciwko Polsce.  

W sprawach Krasnodębska – Kazikowska i Łuniewska przeciwko Polsce (skarga nr 26860/11) oraz Żuk przeciwko Polsce (skarga nr 48286/11) analizował zarzuty naruszenia art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w kontekście naruszenia prawa własności skarżących, natomiast w sprawie Stasik przeciwko Polsce (skarga nr 21823/12) analizował zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 oraz 8 Konwencji w kontekście długości postępowania rozwodowego oraz braku możliwości wyegzekwowania kontaktów z dzieckiem skarżącego.

Krasnodębska – Kazikowska i Łuniewska przeciwko Polsce

Sprawa skarżących Marii Krasnodębskiej - Kazikowskiej i Hanny Łuniewskiej dotyczyła odmowy przyznania odszkodowania w związku z wywłaszczeniem w 1971 roku nieruchomości stanowiącej własność matki skarżących. Na mocy decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego z 2005 roku stwierdzono nieważność decyzji z 1971 roku w związku  z czym skarżące w 2006 roku wystąpiły z żądaniem przyznania z tego tytułu odszkodowania. W 2009 roku sąd I instancji uwzględnił żądanie, jednakże rozstrzygnięcie to zostało następnie uchylone wyrokiem sądu II instancji. Sąd odwoławczy stanął na stanowisku, iż roszczenie skarżących uległo już przedawnieniu. Uzasadniając rozstrzygnięcie sąd zwrócił uwagę, że 10 letni termin przedawnienia dla tego typu roszczeń należy liczyć od daty pierwszych wyborów w Polsce po transformacji ustrojowej w 1989 roku, w związku z czym termin ten upłynął w 1999 roku. Sąd Najwyższy natomiast – odwołując się do braku istotnego zagadnienia prawnego w sprawie - odmówił rozpoznania skargi kasacyjnej.

Na kanwie podobnych stanów faktycznych w ówczesnym orzecznictwie krajowym, w związku z wejściem w życie w dniu 1 września 2004 roku ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, pojawiło się zasadnicze zagadnienie prawne dotyczące interpretacji skutków czasowych ww. ustawy w odniesieniu do roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie przed dniem 1 września 2004 roku ostatecznych decyzji administracyjnych, których nieważność bądź wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego zostały stwierdzone po tej dacie. Judykatura oraz doktryna prawa zajmowały dwa rozbieżne stanowiska - jedno dopuszczające zastosowanie dotychczas obowiązującego przepisu art. 160 Kodeksu postępowania administracyjnego (co wiąże się z koniecznością uprzedniego wyczerpania ścieżki administracyjnej przy dochodzeniu roszczenia) oraz drugie nakazujące stosowanie wprowadzonego nowelą z 2004 roku przepisu art. 4171 § 2 Kodeksu cywilnego z bezpośrednią dopuszczalnością drogi sądowej. W dniu 31 marca 2011 roku Sąd Najwyższy w składzie Izby Cywilnej podjął uchwałę (III CZP 112/10), w której stwierdził, iż do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 roku, której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 Kodeksu postępowania administracyjnego, a więc przepis przewidujący między innymi trzyletni okres przedawnienia na dochodzenie roszczenia odszkodowawczego.

W skardze do Trybunału skarżące zarzuciły naruszenie art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego podnosząc, że rozbieżności w orzecznictwie krajowym pozbawiły je możliwości uzyskania odszkodowania. W ocenie skarżących rozbieżności te powodowały niepewność prawną, a także stawiały je w sytuacji dużo mniej korzystnej w porównaniu do sytuacji osób, w których sprawach sądy na tle podobnego stanu faktycznego przyznawały odszkodowanie, licząc termin przedawnienia od daty decyzji administracyjnej uchylającej decyzje uwłaszczeniowe.

Trybunał nie przychylił się do zarzutów skarżących. W odniesieniu do zarzucanego braku pewności prawa wskazał, że sam fakt, iż dane przepisy podlegają różnej interpretacji nie powoduje jeszcze, że można je uznać za nieprzewidywalne, a tym samym za niespełniające wynikających ze standardów Trybunału wymogów co do jakości prawa. Trybunał zauważył także, iż Sąd Najwyższy, świadomy problemów interpretacyjnych powstałych na kanwie podobnych stanów faktycznych jak w sprawie skarżących, podjął uchwałę, która ostatecznie ujednoliciła dotychczasową linię orzeczniczą. 

Trybunał podkreślił także, że skarżące uzyskały na poziomie krajowym stwierdzenie nieważności decyzji uwłaszczeniowej, w związku z czym trudno uznać, aby naruszenie ich praw miało charakter tak zasadniczy, aby pociągać za sobą naruszenie Konwencji. 

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim na stronie internetowej Trybunału a w najbliższym czasie zostanie przetłumaczone i zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.  

Stasik przeciwko Polsce

Sprawa Mirosława Stasika dotyczyła badanej już wielokrotnie wcześniej przez Trybunał problematyki wykonywania kontaktów z dzieckiem. 

Była żona skarżącego wniosła o orzeczenie separacji w 2008 roku. Małżeństwo rozwiązano ostatecznie w 2013 roku. Początkowo, jeszcze przed wszczęciem postępowania w przedmiocie orzeczenia separacji, kontakty skarżącego z małoletnim synem były wykonywane na podstawie umowy z byłą małżonką.  Jednakże wskutek związanych z tym trudnościami skarżący zwrócił się o sądowe uregulowanie kontaktów. W 2008 roku sąd wydał postanowienie tymczasowe regulujące kontakty skarżącego z małoletnim. Rozstrzygnięcie to nie było jednak respektowane przez małżonkę skarżącego, za co w 2009 roku została ukarana karą grzywny. Następnie skarżący kilkakrotnie – bezskutecznie - wnosił o wyegzekwowanie kontaktów. Ostatecznie, wobec uregulowania tej kwestii w wyroku rozwodowym, postępowanie zainicjowane w tym przedmiocie przez skarżącego zostało umorzone.

W skardze do Trybunału Skarżący zrzucił, że jego prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, określone w art. 8 Konwencji, jak również prawo do rzetelnego procesu wynikające z art. 6 ust. 1 Konwencji, zostały naruszone. 

Trybunał przychylił się do zarzutów. W odniesieniu do art. 8 Konwencji zauważył, że władze krajowe rozstrzygając w przedmiocie wniosków skarżącego o wyegzekwowanie kontaktów nie działały z należytą szybkością. Wniosek skarżącego złożony w dniu 30 grudnia 2010 roku został rozpoznany po upływie roku. Podobnie wniosek z dnia 8 lutego 2012 roku. Trybunał podkreślił, że w tego typu sprawach, szybkość postępowania jest niezwykle istotnym czynnikiem, bowiem wszelka zwłoka może mieć nieodwracalne konsekwencje dla relacji pomiędzy rodzicem i dzieckiem. W odniesieniu do drugiego z podnoszonych przez skarżącego zarzutów, mianowicie przewlekłości postępowania rozwodowego, Trybunał zauważył, że postępowanie pierwszoinstancyjne trwało w realiach niniejszej sprawy ponad 4 lata. Długość ta była częściowo spowodowana brakiem współpracy ze strony żony skarżącego, jednakże władze krajowe nie podjęły żadnych środków dyscyplinujących. Jednocześnie Rząd nie przedstawił żadnych dowodów świadczących o przyczynieniu się do czasu trwania postępowania w sprawie skarżącego. 

Tytułem słusznego zadośćuczynienia Trybunał przyznał skarżącemu kwotę 4 200 euro. 

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim na stronie internetowej Trybunału a w najbliższym czasie zostanie przetłumaczone i zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. 

Żuk przeciwko Polsce

Sprawa skarżącej Danuty Bronisławy Żuk dotyczyła zakupu dwóch działek stanowiących własność Państwa. Na mocy decyzji administracyjnej z listopada 1989 roku Rada Miejska w Szczecinie przyznała mężowi skarżącej prawo do zakupu wymienionych działek. To uprawnienie zostało potwierdzone w kolejnej decyzji administracyjnej z marca 1990 roku. Niemniej jednak ostatecznie skarżącej i jej mężowi odmówiono zakupu działek uzasadniając to zmianami w Planie Zagospodarowania Przestrzennego. Skarżący wystąpili do sądu z roszczeniem o złożenie przez władze miejskie stosownego oświadczenia woli. Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo natomiast sąd II instancji uwzględnił jej. Orzeczenie sądu stało się ostateczne, jednakże nie zostało wprowadzone w życie, bowiem skarżącym odmawiano zakupu spornej ziemi. W związku z powyższym, skarżąca i jej mąż wszczęli kolejne postępowanie występując z powództwem o uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Powództwo to zostało jednak oddalone.   

W skardze do Trybunału skarżąca zarzuciła naruszenie art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego oraz art. 6 Konwencji z uwagi na to, że zarówno decyzja administracyjna z 1989 i 1990 roku jak i późniejsze orzeczenie sądu zobowiązujące władze miasta do sprzedaży skarżącym spornych działek nie zostały nigdy wykonane. 

Trybunał przychylił się do zarzutów. Zauważył, że skarżąca oraz jej mąż, wobec braku możliwości wyegzekwowania decyzji administracyjnej z 1989 i 1990 roku dwukrotnie występowali do sądu cywilnego. Najpierw z roszczeniem o złożenie oświadczenia woli, a następnie z powództwem o uzgodnienie księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Drugie powództwo zostało oddalone pomimo, iż z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że prawomocny wyrok zobowiązujący pozwanego - zgodnie z żądaniami pozwu - do zawarcia z powodami umowy przenoszącej na nich prawo własności nieruchomości, stanowi podstawę wpisu tego prawa w księdze wieczystej. Ten sam stan faktyczny stał się zatem przedmiotem odmiennych rozstrzygnięć sądów krajowych. Mając na uwadze powyższe, a także fakt, iż do chwili obecnej skarżącej nie udało się wyegzekwować realizacji decyzji z 1989 i 1990 roku, Trybunał stwierdził, że doszło do naruszenia art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego oraz art. 6 ust. 1 Konwencji. 

Tytułem zwrotu kosztów Trybunał przyznał skarżącej kwotę 200 euro. 

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim na stronie internetowej Trybunału a w najbliższym czasie zostanie przetłumaczone i zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.