Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 15 września 2015 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał dwa wyroki w sprawach przeciwko Polsce (Milka przeciwko Polsce, skarga nr 14322/12 oraz Mogielnicki przeciwko Polsce, skarga nr 42689/09), w których analizował zasadność zarzutów naruszenia art. 3, 6 oraz 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Skarżący Sławomir Milka - podczas pobytu w Areszcie Śledczym w Sosnowcu oraz Zakładzie Karnym w Wojkowicach - był karany dyscyplinarnie za odmowę poddania się kontroli osobistej realizowanej w związku z doprowadzeniem na czynności procesowe, przyjęciem do oddziału mieszkalnego oraz po powrocie ze spaceru. Za pierwsze z wymienionych przewinień skarżącemu wymierzano karę nagany, za kolejne - karę pozbawienia możliwości otrzymania paczek żywnościowych, a dopiero ostatecznie - karę izolacji.

W skardze do Trybunału skarżący zarzucił, że poddanie go kontrolom osobistym stanowiło sprzeczne z art. 3 Konwencji nieludzkie i poniżające traktowanie, a także sprzeczne z art. 8 konwencji naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego. Trybunał uznał skargę za zasadną jedynie w odniesieniu do drugiego z wymienionych zarzutów, tj. zarzutu naruszenia art. 8 Konwencji. Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie wskazał, że fakt poddawania skarżącego kontrolom osobistym stanowił niewątpliwie ingerencję w jego prawo do poszanowania życia prywatnego. Ingerencja ta, choć zgodna z prawem, tj. szeregiem przepisów Kodeksu karnego wykonawczego, nie była proporcjonalna ani też konieczna w społeczeństwie demokratycznym.

Trybunał podkreślił, że skarżący nie miał statusu tzw. skazanego niebezpiecznego. Z przedstawionej przez strony dokumentacji nie wynikało także, aby stwarzał on realne zagrożenia dla bezpieczeństwa jednostek penitencjarnych, w których przebywał zaś jedyną formą agresji z jego strony była agresja słowna. Trybunał odwołał się także do wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich skierowanego do Ministra Sprawiedliwości.

W wystąpieniu tym Rzecznik zakwestionował brak szczegółowych uregulowań w zakresie kontroli osobistych, w tym brak uregulowań dotyczących uprawnień osób dokonujących takich kontroli, co w ocenie wnoszącego może rodzić ryzyko nadużyć. W konsekwencji Trybunał uznał, że doszło do naruszenia art. 8 Konwencji. Tytułem słusznego zadośćuczynienia Trybunał przyznał skarżącemu kwotę 2 500 euro.

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim na stronie internetowej Trybunału a w najbliższym czasie zostanie przetłumaczone i zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości Kolejne orzeczenie dotyczyło skargi Jerzego Mogielnickiego, który zarzucał naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji z uwagi na odmowę zwolnienia go od kosztów sądowych w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Skarżący złożył skargę kasacyjną, którą odrzucono w następstwie nieuiszczenia przez niego opłaty sądowej.

Oceniając przedmiotową skargę Trybunał podkreślił, że w systemach prawnych, w których funkcjonują sądy apelacyjne bądź kasacyjne, władze krajowe mają obowiązek zapewnić obywatelom dostęp do takich sądów. Obowiązek ponoszenia kosztów sądowych w sprawach cywilnych, w związku z powództwami wytoczonymi w celu ich rozpoznania i rozstrzygnięcia, nie może być uznany za ograniczenie prawa do sądu, które jest per se niezgodne z art. 6 ust. 1 Konwencji, niemniej jednak odmowa zwolnienia od kosztów sądowych powinna być między innymi szczegółowo uzasadniona.

W przedmiotowej sprawie, sąd apelacyjny uzasadnił odmowę zwolnienia skarżącego od kosztów sądowych bardzo lakonicznie, odwołując się jedynie do posiadanych przez niego nieruchomości oraz możliwości utrzymania gospodarstwa domowego. W ocenie Trybunału, taki sposób rozpoznania wniosku nie był poprzedzony gruntownym zbadaniem sprawy, w tym ustaleniem czy i w jakim zakresie zmieniła się sytuacja finansowa skarżącego, który na wcześniejszych etapach postępowania był częściowo zwolniony od kosztów sądowych. W konsekwencji Trybunał stwierdził, iż w sprawie niniejszej doszło do naruszenia art. 6 Konwencji.

Tytułem słusznego zadośćuczynienia Trybunał przyznał skarżącemu kwotę 3 300 euro. Orzeczenie jest dostępne w języku francuskim na stronie internetowej Trybunału a w najbliższym czasie zostanie przetłumaczone i zamieszczone na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.