Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

Streszczenie wyroku w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce

W dniu 7 lipca 2015 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał w ramach procedury wyroku pilotażowego wyrok w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce (skargi nr 72287/10, 13927/11 oraz 46187/11), w którym analizował zasadność zarzutów naruszenia art. 6 ust. 1 oraz 13 Konwencji.

Sprawa wywodzi się z trzech skarg wniesionych do Trybunału przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej przez Pana Wiesława Rutkowskiego, Pana Mariusza Orlikowskiego oraz Panią Aleksandrę Grabowską.

Skarżący sformułowali zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w związku z przewlekłością postępowań toczących się w ich sprawach oraz art. 13 w związku z wadliwym funkcjonowaniem krajowego środka odwoławczego w postaci skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Postępowanie w sprawach skarżących trwało odpowiednio 7 lat i 8 miesięcy, 11 lata i 8 miesięcy oraz 13 lata i 2 miesiąc.

Oceniając zasadność zarzutów Trybunał odniósł się początkowo do trzech wiodących spraw (Charzyński przeciwko Polsce, Ratajczyk przeciwko Polsce oraz Krasuski przeciwko Polsce), w których uznał, że tzw. skarga na przewlekłość postępowania stanowi skuteczny środek odwoławczy dla celów Artykułu 35 ust. 1 oraz Artykułu 13. W konsekwencji, około 600 skarg dotyczących przewlekłości postępowania, które w 2005 roku były rozpoznawane przez Trybunał zostało odrzuconych na mocy Artykułu 28 Konwencji ze względu na niewyczerpanie krajowych środków odwoławczych. Jednakże, po tej dacie do Trybunału wpływało około 100 skarg rocznie, które podnosiły zarzut naruszenia prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie przy jednoczesnym wyczerpaniu krajowych środków odwoławczych. W latach 2005 oraz 2011 Trybunał skreślił z listy spraw 358 skarg, w których strony zawarły porozumienie w drodze ugody lub deklaracji jednostronnej stwierdzającej naruszenie Artykułu 6 ust. 1 oraz Artykułu 13 Konwencji. Z kolei, w 2012 roku Trybunał podjął decyzję o zawieszeniu rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko Polsce, które dotyczyły zarzutu przewlekłości postępowania ze względu na dysfunkcje występujące na poziomie krajowym i potrzebę zastosowania procedury wyroku pilotażowego. Następnie, w latach 2013 – 2014 Trybunał odnotował dalszy wzrost liczby skarg w tym względzie. Ostatecznie, do dnia przyjęcia wyroku w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce, przed Trybunałem zawisło 650 spraw dotyczących w szczególności przewlekłości postępowań cywilnych (157 spraw) oraz karnych (493 sprawy), z których 33 zostały zakomunikowane Rządowi a pozostała część oczekuje na zakomunikowanie i rozpoznanie na podstawie Artykułu 28 ust 1 lit. b Konwencji.

Trybunał przychylił się do zarzutów i stwierdził, że doszło do naruszenia wymienionych postanowień Konwencji. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 13 Konwencji Trybunał dokonał ponownej analizy skuteczności środka krajowego, mianowicie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. W ramach tej analizy zdefiniował dwa problemy powodujące brak skuteczności przedmiotowego środka. Pierwszy ze zdefiniowanych problemów dotyczył fragmentacji postępowania polegającej na tym, że przy ocenie przez sądy krajowe, czy postępowanie nie toczy się przewlekle, sądy ograniczały się tylko do tego etapu postępowania, w którym strona złożyła skargę, a także nie brały pod uwagę okresu sprzed wejścia w życie ustawy. Drugi problem dotyczy przyznawania, w przypadku stwierdzenia przewlekłości postępowania przez sądy krajowe, zbyt niskich sum pieniężnych z tego tytułu, nieuwzględniających standardów Trybunału, a często nawet kwot przewidzianych w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 roku. Trybunał stwierdził także, że naruszenie zarzucanych przepisów Konwencji wynika z niewłaściwej praktyki organów krajowych.

Stwierdzając naruszenie art. 6 ust. 1 oraz 13 Konwencji Trybunał przyznał skarżącym tytułem słusznego zadośćuczynienia kwoty 9 200 euro, 8 800 euro oraz 10 000 euro.

Trybunał pozostawił uznaniu Komitetu Ministrów środki, które będzie musiał podjąć Rząd RP w celu wykonania wyroku zarówno w zakresie art. 6 ust. 1 jak i 13 Konwencji. Jednocześnie Trybunał zadecydował o notyfikacji Stronie Rządowej 591 skarg, których wykaz stanowi załącznik do wyroku, zgodnie z regułą 54 ust. 2b Regulaminu Trybunału celem ustosunkowania się i zapewnienia skarżącym słusznego zadośćuczynienia. Trybunał zasugerował zakończenie tych spraw w drodze ugód bądź deklaracji jednostronnych, jednocześnie wyznaczył Polsce dwuletni termin w tym celu. Trybunał zadecydował również o wstrzymaniu przez rok od wydania wyroku rozpatrywania kolejnych spraw na przewlekłość przeciwko Polsce.