Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wydane w dniu 15 października 2013 roku w sprawach przeciwko Polsce

W dniu 15 października 2013 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał jedno orzeczenie w sprawie przeciwko Polsce (Plechanow przeciwko Polsce, skarga nr 22279/04).

Przedmiotem rozstrzygnięcia w omawianej sprawie było odwołanie od wyroku Trybunału wydanego w dniu 7 lipca 2009 roku, stwierdzającego naruszenie przepisu art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego.

Skarżący, następcy prawni właściciela nieruchomości w Warszawie, która na mocy Dekretu z 1945 roku przeszła na własność miasta zarzucili, iż oddalenie ich powództwa o odszkodowanie za szkodę powstałą na skutek decyzji administracyjnej wydanej niezgodnie z prawem, naruszyło cytowany przepis Konwencji. Podstawę oddalenia powództwa stanowiło błędne wniesienie go przeciwko gminie Warszawa zamiast przeciwko Skarbowi Państwa. Jakkolwiek kwestia ustalenia właściwej strony pozwanej była przedmiotem rozbieżności w orzecznictwie, także Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Oceniając zasadność skargi Trybunał stwierdził, że z uwagi na szereg poważnych reform administracyjnych, jakie zostały wprowadzone w Polsce w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, to na sądach spoczywał obowiązek określenia organu odpowiedzialnego za przejęcie kompetencji organów istniejących poprzednio. Wykładnia przepisów odpowiednich ustaw wprowadzających reformy administracyjne ulegała ciągłym zmianom, co prowadziło do rozbieżności w orzecznictwie, nawet na poziomie Sądu Najwyższego. W okresie, w którym wniosek skarżących był rozpatrywany, jak również w późniejszym okresie, kwestia odpowiedzialności za szkody powstałe na skutek decyzji administracyjnych wydanych z naruszeniem prawa była, zdaniem Trybunału, niejednoznaczna. Trybunał podkreślił przy tym, że wprawdzie rozbieżności w orzecznictwie są nieuchronną konsekwencją każdego systemu sądowniczego opartego na sieci sądów, niemniej jednak rolą Sądu Najwyższego jest usuwanie tych rozbieżności. Jednakże w niniejszej sprawie nawet Sąd Najwyższy nie był w stanie ustalić jednolitego orzecznictwa w kwestii prawnej będącej przedmiotem skargi. Nawet jeżeli problemy, przed którymi stanęły sądy były niewątpliwie złożone z powodu reform, to w opinii Trybunału, przeniesienie na skarżących obowiązku ustalenia właściwego organu władzy w charakterze pozwanego i pozbawienie ich w ten sposób możliwości dochodzenia odszkodowania było wymogiem nieproporcjonalnym. W ocenie Trybunału doprowadziło to do tego, że skarżący stali się ofiarami krajowych reform administracyjnych, niespójności orzecznictwa oraz braku pewności i spójności prawa w tym zakresie. Na skutek tego skarżący nie byli w stanie uzyskać należnego odszkodowania za poniesioną z naruszeniem przepisu art. 1 Pierwszego Protokołu Dodatkowego szkodę. Państwo nie wywiązało się zatem z ciążących na nim obowiązków pozytywnych.

Orzekając o naruszeniu Konwencji Trybunał zastrzegł stanowisko w kwestii rozstrzygnięcia w zakresie słusznego zadośćuczynienia wyznaczając stronom termin sześciu miesięcy na przedłożenie pisemnych uwag, ewentualnie zawarcie ugody. W swoich uwagach Rząd wniósł - powołując się na zasadę subsydiarności - o skreślenie sprawy z listy skarg. Uzasadniając żądanie odwołał się do toczących się obecnie postępowań z udziałem skarżących, a także ugruntowanej już w polskim porządku prawnym linii orzeczniczej w sprawach o odszkodowania przeciwko Skarbowi Państwa, stwarzającej realne gwarancje uzyskania odpowiedniego odszkodowania przez skarżących. Trybunał przychylił się do podnoszonej argumentacji i postanowił o skreśleniu sprawy z listy skarg.