Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach wydanych przeciwko Polsce w dniu 9 października 2012 roku

W dniu 9 października 2012 roku Trybunał wydał dwa wyroki w sprawach przeciwko Polsce: Kulikowski  przeciwko Polsce (Nr 2) (skarga nr 16831/07) oraz Popenda przeciwko Polsce (skarga nr 39502/08).

Trybunał w orzeczeniach tych analizował zasadność skarg pod kątem zarzucanego naruszenia zakazu nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania w kontekście warunków bytowych panujących w jednostkach penitencjarnych, w szczególności dostępu do opieki medycznej, prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego w związku z nadmierną długością tymczasowego aresztowania, a także prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.

Skarżący Adam Kulikowski, w latach 2000 – 2008 przebywał w różnych jednostkach penitencjarnych, z pewnymi przerwami. Z przedstawionej w postępowaniu przed Trybunałem dokumentacji medycznej wynika, że początkowo cierpiał on na cukrzycę, a następnie jaskrę oraz zapalenie spojówek. Przez cały okres detencji korzystał z dostępnej w poszczególnych jednostkach opieki medycznej. Ostatecznie, w 2008 roku, skarżący został warunkowo przedterminowo zwolniony, zaś w roku 2009 – zmarł. Skarga, z uwagi na zgon skarżącego w toku postępowania przed Trybunałem, była popierana przez jego dwóch synów.

Trybunał w sprawie tej nie stwierdził naruszenia Artykułu 3 Konwencji, wskazując, iż skargi dotyczące opieki medycznej w więzieniach dotyczyły głównie sytuacji, w których osoby pozbawione wolności cierpiały na poważne schorzenia bardzo utrudniające ich codzienne funkcjonowanie. Niniejsza sprawa różniła się natomiast od tego typu przypadków, ponieważ cukrzyca, wymagająca przyjmowania insuliny, nie wpływa na funkcjonowanie jednostki w taki sam sposób jak inne poważne schorzenia. Zadaniem Trybunału było zatem stwierdzenie, czy przysługująca skarżącemu codzienna opieka zapewniała właściwą kontrolę nad cukrzycą.

W tym kontekście Trybunał zwrócił uwagę, że skarżący odbywał większą część kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w Strzelcach Opolskich, który jest jednostką penitencjarną przystosowaną do sprawowania opieki nad osobami chorymi na cukrzycę. Skarżący posiadał w celi glukometr przeznaczony do badania poziomu cukru we krwi i przedstawił Trybunałowi książeczkę cukrzyka, a zatem był w stanie, co najmniej pięć razy dziennie, kontrolować poziom cukru we krwi. Ponadto otrzymywał pięć zastrzyków insuliny dziennie i przebywał na specjalnej diecie.

Mając na uwadze powyższe Trybunał uznał, że kwestie związane z codzienną opieką nad osobą chorą na cukrzycę, wymagającą przyjmowania insuliny, w tym konkretnym przypadku, zostały uwzględnione przez administrację więzienną i w sposób właściwy załatwione. Trybunał podkreślił ponadto, że skarżący był kilka razy hospitalizowany w związku z problemami z cukrzycą i wzrokiem, jak również był regularnie konsultowany przez lekarzy specjalistów. Trybunał uznał zatem, iż jakość opieki medycznej, którą otrzymał skarżący nie naraziła jego zdrowia na niebezpieczeństwo oraz nie przekroczyła minimalnego poziomu dolegliwości, którego stwierdzenie jest konieczne dla zastosowania Artykułu 3 Konwencji.

Z kolei wobec skarżącego Krzysztofa Popendy toczyły się dwa postępowania karne. W pierwszym z nich postawiono mu zarzut popełnienia przestępstwa łapownictwa, w drugim zaś - prania brudnych pieniędzy i przestępstw z ustawy Kodeks karny skarbowy. W obu sprawach zastosowano wobec skarżącego izolacyjny środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, odpowiednio w okresie od dnia 26 września 2004 roku do dnia 5 stycznia 2007 roku, oraz od dnia 14 stycznia 2008 roku do dnia 8 kwietnia 2009 roku, z przerwą pomiędzy dniem 15 kwietnia a dniem 28 maja 2008 roku. W obu sprawach wniesione zostały akty oskarżenia. Jednocześnie z uwagi na zbyt długotrwałe, w ocenie skarżącego, prowadzenie postępowania przygotowawczego w drugiej ze spraw, wniósł on skargę na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym bez nieuzasadnionej zwłoki. Skarga ta została uwzględniona, zaś sąd ją rozpoznający, uzasadniając wydane w tym przedmiocie orzeczenie, odniósł się między innymi do występujących w sprawie opóźnień i okresów bezczynności i przyznał skarżącemu świadczenie pieniężne w wysokości 10.000 zł.

W skardze do Trybunału skarżący sformułował zarzut przewlekłości tymczasowego aresztowania z naruszeniem art. 5 ust. 3 Konwencji oraz podniósł, że władze dwóch aresztów śledczych, w których przebywał, nie udzieliły mu zezwolenia na widzenie z rodziną.

W odniesieniu do pierwszego zarzutu Trybunał uznał skargę za niedopuszczalną co do wcześniejszego okresu tymczasowego aresztowania skarżącego z uwagi na naruszenie wymogu jej wniesienia w terminie 6 miesięcy od momentu jego zwolnienia, akceptując argumentację, iż oba okresy stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego były od siebie niezależne i dotyczyły różnych zarzutów.

Co do późniejszego okresu tymczasowego aresztowania Trybunał wskazał, że trwał on niewiele ponad trzynaście miesięcy i przez cały ten okres był uzasadniony z uwagi na istotne i wystarczające podstawy jego stosowania. Tym niemniej, w sprawie tej, mającej charakter aresztowy, nie został spełniony wymóg prowadzenia postępowania z należytą starannością, co potwierdził sąd krajowy stwierdzając, iż postępowanie przygotowawcze było nadmiernie długotrwałe, a w jego toku wystąpiły opóźnienia i bezczynność. Z tego względu w sprawie doszło do naruszenia Artykułu 5 ust. 3 Konwencji.

W odniesieniu natomiast do drugiego z zarzutów Trybunał wskazał, że art. 217 Kodeksu karnego wykonawczego, w brzmieniu wówczas obowiązującym, regulujący kwestie udzielenia zezwolenia na widzenie był sformułowany bardzo nieprecyzyjne w odniesieniu do podstaw odmowy, jak również nie przewidywał możliwości kwestionowania decyzji negatywnej w tym zakresie. Takie sformułowanie tego przepisu pozwalało na jego arbitralne stosowanie. Nie można uznać zatem, iż ingerencja w prawo chronione na gruncie Artykułu 8 Konwencji, była zgodna z obowiązującymi przepisami.

Trybunał przyznał skarżącemu kwotę 1.300 euro tytułem słusznego zadośćuczynienia oraz kwotę 1.300 euro tytułem zwrotu poniesionych kosztów.