Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 24 stycznia 2019 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej ETPCz lub Trybunał) opublikował m.in. następujące decyzje wydane w dniu 18 grudnia 2018 roku:

Grześków p-ko Polsce (19170/15)    

Wasik p-ko Polsce (37309/10)

Jurgielewicz p-ko Polsce (3222/16)

Szopa i in. p-ko Polsce (63624/09 29233/12 51416/16 i in.)

Gajos i in. p-ko Polsce (21667/13 30631/13 33900/14 i 48 in.) 

Zych i in. p-ko Polsce (32267/13 9823/14 7970/15 i 72 in.)

W decyzji w sprawie Grześków przeciwko Polsce (skarga nr 19170/15) Trybunał uznał skargę za niedopuszczalną w zakresie zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji oraz zatwierdził deklarację jednostronną Rządu RP na kwotę 8000 zł w związku z naruszeniem art. 6 Konwencji. W postępowaniu przed Trybunałem skarżący w zakresie zarzutu z art. 3 Konwencji podnosił, że przebywał w przeludnionych celach w okresie od 16 marca 2005 roku do 21 września 2006 roku. W tym zakresie Rząd wskazał, że skarżący nie wyczerpał dostępnych środków krajowych w postaci powództwa cywilnego, a przede wszystkim nie złożył skargi do Trybunału w przypisanym okresie 6 miesięcy. Trybunał stwierdził, że wprawdzie skarżący nie dysponował w tamtym czasie skutecznym środkiem krajowym, jednak składając skargę w dniu 31 marca 2015 roku nie dochował terminu 6 miesięcy od momentu zakończenia odbywania kary w warunkach przeludnienia. Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 6 Konwencji skarżący podniósł, że ograniczono mu dostęp do sądu poprzez nieuzasadnioną odmowę zwolnienia z ponoszenia kosztów sądowych. Rząd wystąpił z deklaracją jednostronną na kwotę 8000 zł i wniósł  o skreślenie sprawy z listy, a Trybunał przychylił się do tego wniosku.

Decyzja w sprawie Wasik p-ko Polsce (37309/10) dotyczyła odmowy udzielenia osobie osadzonej w zakładzie karnym przepustki losowej celem zawarcia związku małżeńskiego w warunkach wolnościowych przed Urzędem Stanu Cywilnego. Na skutek odmowy udzielenia przepustki losowej w dniu 25 lutego 2010 roku, skarżący odwołał się od orzeczenia sądu penitencjarnego w dniu 1 marca 2010 roku, zaś już 3 marca 2010 roku zawarł związek małżeński w warunkach więziennych. Łączyło się to z pewnymi ograniczeniami, jak na przykład podnoszony przez skarżącego zakaz fotografii.

Rząd RP twierdził, że skarżący nie ma podstaw, aby wskazywać na naruszenie art. 8 Konwencji z uwagi na fakt, że zezwolono mu na zawarcie związku małżeńskiego w dacie przez niego wybranej.

Trybunał stwierdził, że okoliczności opisane w niniejszej sprawie mogły stanowić ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, jednakże ingerencja ta była zgodna z prawem i dokonana w interesie bezpieczeństwa publicznego.

Trybunał uznał za racjonalne twierdzenie władz polskich, iż zachodziło wysokie ryzyko związane z udzieleniem przepustki losowej skarżącemu, który został skazany za zabójstwo i groźby karalne oraz odbywał długoterminową karę pozbawienia wolności. Wziąwszy pod uwagę fakt, że skarżącemu umożliwiono zawarcie małżeństwa, a jedyne niedogodności, jakim podlegał wynikały z podjętych środków bezpieczeństwa nierozerwalnie związanych z faktem, że ślub odbył się na terenie zakładu karnego, Trybunał stwierdził, że decyzja władz o nieudzieleniu przepustki losowej nie wykroczyła poza margines uznania pozostawiony pozwanemu państwu oraz była konieczna w demokratycznym społeczeństwie. 

Z uwagi na powyższe Trybunał uznał skargę za w sposób oczywisty nieuzasadnioną i odrzucił ją na podstawie art. 35 ust. 3 i 4 Konwencji.

W decyzji w sprawie Jurgielewicz przeciwko Polsce (skarga nr 3222/16) Trybunał zatwierdził ugodę pomiędzy stronami na kwotę 4000 Euro. W toku postępowania przed Trybunałem skarżący podnosił, że doszło do naruszenia art. 3 i 8 Konwencji w związku z brakiem stosownego wydzielenia kącika sanitarnego w celi, w której został osadzony. Trybunał stwierdził, że ugoda opiera się na poszanowaniu praw człowieka opisanych w Konwencji i brak jest podstaw do dalszego rozpoznawania sprawy, dlatego też uznał za zasadne skreślenie jej z listy.

Decyzja w sprawie Szopa i inni przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 6 § 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z uwagi na przewlekłość postępowań sądowych oraz art. 13 Konwencji, w związku z brakiem skutecznego naprawczego środka krajowego. Wraz z wydaniem tego orzeczenia Trybunał skreślił z listy prowadzonych spraw 4 skargi skierowane przeciwko Polsce.

Po nieudanych próbach zawarcia ze skarżącymi ugody, Rząd RP zobowiązał się do zapłaty na ich rzecz łącznej kwoty 80 230 zł. Trybunał uznał jednostronne deklaracje Rządu pomimo sprzeciwu skarżących, powołując się na swoje dotychczasowe orzecznictwo, w szczególności wyrok w sprawie Tahsin Acar przeciwko Turcji. Zdaniem Trybunału zaproponowana przez Rząd wysokość zadośćuczynienia jest zgodna ze zwykle przyznawanymi kwotami w tego typu sprawach, a temat przewlekłości postępowania został już szeroko omówiony w dotychczasowym orzecznictwie, także dotyczącym Polski (w tym: Rutkowski i inni przeciwko Polsce). W związku z powyższym, nie jest uzasadnione kontynuowanie badania przedmiotowych skarg w zakresie objętym art. 6 ust. 1 oraz art. 13 Konwencji.

Dwie skarżące (skargi nr 51416/16 i 66916/17) zarzuciły dodatkowo naruszenie ich prawa do poszanowania mienia chronionego art. 1 Protokołu nr 1 Konwencji z uwagi na nadmierną długość postępowania. Biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, deklaracje Rządu oraz decyzję o skreśleniu skarg w zakresie art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji, Trybunał stwierdził, że główne zagadnienie prawne zostało rozstrzygnięte i w związku z tym nie ma potrzeby wydawania oddzielnego orzeczenia dotyczącego innych zarzutów stawianych przez skarżących (zob. mutatis mutandis, Kamil Uzun przeciwko Turcji oraz Zanghì przeciwko Włochom).

Decyzje w sprawach Zych i inni przeciwko Polsce oraz Gajos i inni przeciwko Polsce dotyczyły zarzutu naruszenia art. 6 § 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z uwagi na przewlekłość postępowań sądowych oraz art. 13 Konwencji, w związku z nieadekwatną wysokością zadośćuczynień zasądzanych z tego tytułu. Wraz z wydaniem tych orzeczeń Trybunał skreślił z listy prowadzonych spraw łącznie 126 skarg skierowanych przeciwko Polsce.

Przedmiotowe decyzje zostały wydane w ramach procedury post-pilotażowej zainicjowanej wyrokiem pilotażowym w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce. Trybunał zidentyfikował wówczas istotne problemy strukturalne dotyczące polskiego wymiaru sprawiedliwości. W tym orzeczeniu ETPCz zwrócił uwagę na nadmierną przewlekłość postępowań sądowych, a także wskazał istotne wady w funkcjonowaniu instytucji skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. W konsekwencji tego wyroku, Rząd wprowadził szereg środków generalnych mających na celu zapobieżenie zidentyfikowanym problemom w przyszłości.

Wszystkie skargi z przedmiotowych decyzji zostały zakomunikowane Rządowi 13 lipca 2017 roku w ramach grupy Augustyniak przeciwko Polsce oraz 308 innych skarg dotyczącej kwestii naruszenia art. 6 i 13 Konwencji. Trybunał zobowiązał wówczas Rząd do przedłożenia stanowisk procesowych we wszystkich sprawach z tej grupy w oparciu o procedurę określoną w decyzji wydanej w sprawie Załuska i Rogalska przeciwko Polsce.

W sprawach objętych decyzją Gajos i inni przeciwko Polsce (51 skarg) doszło do porozumienia stron co do przedstawionych warunków, w następstwie czego deklaracje Rządu RP zostały uznane za ugody stosownie do art. 39 Konwencji. Wobec braku innych względów dotyczących poszanowania praw człowieka, które uzasadniałyby dalsze prowadzenie tych spraw, zostały one skreślone z listy.

W sprawach objętych decyzją Zych i inni przeciwko Polsce (75 skarg) skarżący nie zaakceptowali propozycji finansowych Rządu, jednakże mając na uwadze fakt przyznania przez Rząd RP naruszenia oraz zaproponowane kwoty zadośćuczynienia, które są zgodne z kwotami przyznawanymi w podobnych sprawach, Trybunał stwierdził, że dalsze badanie skarg nie jest uzasadnione.

Zadośćuczynienia zasądzone decyzjami w przedmiotowych sprawach wyniosły łącznie 1 901 460 zł.

Orzeczenia dostępne są w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (www.echr.coe).