Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 6 grudnia 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Słomka przeciwko Polsce (skarga nr 68924/12). Przedmiotem rozstrzygnięcia w omawianej sprawie była kwestia naruszenia art. 6 (prawo do rzetelnego procesu) i art. 10 (prawo do wolności wypowiedzi) Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja). Sprawa dotyczyła 14-dniowej kary porządkowej pozbawienia wolności, wymierzonej skarżącemu za obrazę sądu w związku z wykrzykiwaniem przez niego haseł podczas procesu wysokiej rangi członków Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, którzy w grudniu 1981 roku wprowadzili w Polsce stan wojenny. Trybunał orzekł, że działania skarżącego miały na celu krytykę sądownictwa, a nie obrażanie sędziów. Skarżący został ukarany przez tych samych sędziów, bez możliwości przedstawienia swoich argumentów. Późniejsze postępowanie odwoławcze nie usunęło niedociągnięć proceduralnych. Okoliczności sprawy wywołały zdaniem Trybunału obiektywnie uzasadnioną obawę braku bezstronności  wobec czego stwierdzono naruszenie art. 6. Doszło również do naruszenia art. 10, ponieważ ingerencja w prawo skarżącego do wolności wypowiedzi nie była w ocenie Trybunału konieczna w społeczeństwie demokratycznym.

Pan Słomka jest byłym działaczem opozycyjnym, internowanym przez władze komunistyczne w 1982 roku. W dniu 12 stycznia 2012 roku, podczas ogłaszania wyroku w wyżej opisanej sprawie przez Sąd Okręgowy w Warszawie, skarżący przebywał na sali rozpraw. Gdy sędziowie weszli na salę, pan Słomka wskoczył za ławę sędziowską i krzyknął: "Tutaj trwa kpina z wymiaru sprawiedliwości!" Niektóre inne osoby z publiczności również wykrzykiwały podobne hasła. Sędziowie opuścili salę rozpraw. Pan Słomka został usunięty z sali, ale wrócił później i nadal wykrzykiwał oświadczenia w tym samym duchu.

Sędzia przewodniczący postanowił odczytać wyrok w sąsiednim pokoju. Jeszcze tego samego dnia pan Słomka został ukarany pod swoją nieobecność  karą porządkową 14 dni pozbawienia wolności za obrazę sądu. Kilka dni później został zatrzymany i doprowadzony do Aresztu Śledczego w Warszawie.

Skarżący wniósł zażalenie, twierdząc między innymi, że nie uniemożliwił sądowi ogłoszenia wyroku i jego zachowanie nie uzasadniało tak surowej kary. Jego zażalenie zostało oddalone w marcu 2012 roku, już po odbyciu przez niego kary. Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że zachowanie skarżącego okazujące brak szacunku wobec sądu wpłynęło negatywnie na poważny charakter postępowania sądowego i godność sądu oraz zakłóciło postępowanie.

Opierając się na art. 6 ust. 1 i 3 (a), (b) i (c) (prawo do rzetelnego procesu/prawo do niezwłocznej informacji o oskarżeniu/prawo do posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony/prawo do wyboru pomocy prawnej), skarżący zarzucił m.in. nierzetelność postępowania prowadzącego do nałożenia na niego kary porządkowej pozbawienia wolności ze względu na brak bezstronności ze strony sędziów. Zarzucił także brak równości stron i brak obiektywności ze strony sądu. Ponadto skarżący zarzucił, że kara została wykonana w całości jeszcze przed rozpoznaniem jego zażalenia.

Powołując się na art. 10 (wolność wypowiedzi) skarżący zarzucił także niewspółmierną surowość nałożonej na niego kary za wyrażanie poglądów w debacie publicznej.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 6 Konwencji Trybunał uznał, że uwagi skarżącego wyrażone w sądzie można uznać za wymierzone ogólnie w autorytet sądownictwa oraz jako krytykę różnych aspektów organizacji i przebiegu procesu. Nie używał on obraźliwego ani uwłaczającego języka. Sędziowie byli przedmiotem działania skarżącego, nie bezpośrednio ani osobiście, ale jako instytucja, której decyzje w jego ocenie podważały poczucie sprawiedliwości.

Trybunał zauważył, że skład orzekający liczył trzech sędziów i że nie przeprowadzono odrębnego postępowania przed innym składem w sprawie odpowiedzialności pana Słomki za jego zachowanie. Sytuację pogarsza fakt, że skarżący nie miał możliwości przedstawienia swojego stanowiska, a postanowienie w sprawie kary porządkowej było lakoniczne. Ponadto nałożona na skarżącego kara była najbardziej dotkliwą z kar przewidzianych w obowiązujących przepisach.

Chociaż sąd odwoławczy uzasadnił swoje postanowienie, a pan Słomka mógł przedstawić argumenty na swoją obronę w postępowaniu odwoławczym, nie naprawiło to wcześniejszych uchybień proceduralnych. Ponadto zażalenie skarżącego nie miało żadnego praktycznego wpływu na jego sytuację, ponieważ w momencie jego rozpoznawania odbył on już całą karę.

Trybunał stwierdził, że kumulacja ról pokrzywdzonego i sędziego w sprawie, w której zastosowano karę pozbawienia wolności, mogła wywołać obiektywnie uzasadnione obawy co do bezstronności sądu w rozumieniu dotychczasowego orzecznictwa Trybunału. W związku z powyższym doszło do naruszenia art. 6. Nie było konieczności badania kwestii równości broni podniesionej przez skarżącego.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 10 Konwencji Trybunał zauważył, że sądy, podobnie jak inne instytucje publiczne, podlegają krytyce i kontroli, ale należy wyraźnie odróżnić wypowiedzi obraźliwe dla sądu lub jej członków od krytyki.

W ocenie Trybunału nastąpiła ingerencja w prawo do wolności wypowiedzi skarżącego, z uwagi na nałożoną na niego w związku z jego zachowaniem karę porządkową pozbawienia wolności. Trybunał uznał, że kara jako taka była zgodna z prawem i dążyła do zgodnego z prawem celu w rozumieniu art. 10. Jednocześnie, Trybunał odnotował, że postanowienie sądu naruszyło art. 6 i uznał, że ograniczeniu prawa skarżącego do wolności wypowiedzi nie towarzyszyły skuteczne i odpowiednie zabezpieczenia przeciwko nadużyciom. W związku z powyższym, zdaniem Trybunału doszło do naruszenia art. 10, ponieważ ingerencja w prawa skarżącego nie była konieczna w demokratycznym społeczeństwie.

Trybunał zasądził na rzecz skarżącego kwotę 15 000 euro z tytułu szkody niematerialnej i 850 euro z tytułu kosztów i wydatków.

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim na stronie internetowej Trybunału.