Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 29 listopada 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka opublikował decyzje, które zostały wydane w dniu 6 listopada 2018 roku w następujących sprawach:

1. Orłowski przeciwko Polsce (skarga nr 18877/12) – decyzja częściowo o niedopuszczalności, częściowo o skreśleniu z listy spraw;
2. Pawełkowicz przeciwko Polsce (skarga nr 59460/12) – decyzja o niedopuszczalności skargi;
3. Przybylski i inni przeciwko Polsce (skarga nr 31757/12 i inne) – decyzja o skreśleniu z listy spraw;
4. Rakowski przeciwko Polsce (skarga nr 34934/14) – decyzja o skreśleniu z listy spraw;
5. Szubrych przeciwko Polsce (skarga 74228/12) – decyzja o niedopuszczalności skargi;
6. Szyprowska przeciwko Polsce (skarga nr 64909/16) – decyzja o skreśleniu z listy spraw;
7. Zalewski przeciwko Polsce (skarga nr 19447/12) – decyzja o niedopuszczalności skargi.

Decyzja w sprawie Orłowski przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 3 oraz art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja).

W kontekście art. 8 Konwencji pan Orłowski skarżył się na warunki sanitarne panujące w celi, w której toaletę odgradzała od reszty pomieszczenia jedynie - z jednej strony ścianka przeciwpożarowa, z drugiej zaś materiałowa kurtyna, nie było odpowiedniej wentylacji, natomiast okno celi było trwale zamknięte.

Ponadto, skarżący zarzucał poniżające traktowanie podczas odbywania kar dyscyplinarnych umieszczenia w celi izolacyjnej, którym był poddany dwukrotnie (w marcu i kwietniu 2009 r.). Narzekał na brak możliwości odpoczynku w nocy, gdyż strażnicy więzienni budzili go w krótkich (godzinnych, a nocy dwugodzinnych) odstępach czasu. Ponadto zarzucał, że w ciągu dnia zmuszony był leżeć na podłodze w kaftanie bezpieczeństwa, bez materaca, który był mu udostępniony jedynie w godzinach nocnych. Skarżący podnosił również, że podczas pobytu w celi izolacyjnej był pozbawiony możliwości skorzystania z toalety, w związku z czym leżąc oddał mocz i przez długi czas był pozostawiony bez możliwości przebrania się w suche ubranie. Ponadto podnosił, że założenie mu kasku, który stanowił dodatkową niewygodę, było zbędne, gdyż nie uderzał on głową o ścianę.

Trybunał stwierdził, że systematyczne kontrole stanu osadzonego były konieczne z uwagi na jego schorzenia (skarżący był diabetykiem). Również użycie kasku Trybunał uznał za wskazane dla zachowania życia i zdrowia osadzonego. Jak stwierdził Trybunał skarżący nie kwestionował samego zastosowania metod dyscyplinarnych w postaci pasa zabezpieczającego, kaftanu bezpieczeństwa oraz kajdanek, z tego powodu Trybunał nie rozpoznawał tej kwestii.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji, Trybunał uznał, że przedmiotowa sprawa nie spełnia wymaganego standardu ustalenia „ponad wszelką wątpliwość”, że skarżący w istocie został poddany takiemu traktowaniu. Jak stwierdził Trybunał, istnieje wiele wątpliwości co do opisanego przez skarżącego stanu faktycznego, który został podany przez niego nieprecyzyjnie  (w szczególności co do dat i innych szczegółów incydentu z oddaniem  moczu), przez co Trybunał nabrał wątpliwości, zwłaszcza, że ustalenia poczynione przez sady krajowe nastąpiły w oparciu, m.in. o zapisy z monitoringu celi.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 8 Konwencji Trybunał, pomimo braku zgody skarżącego co do kwoty, zatwierdził deklarację Rządu RP, w której zobowiązano się zapłacić skarżącemu 800 złotych tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków. Trybunał argumentował, że kwota ta nie odbiega od kwot zasądzanych w podobnych wypadkach (powołał się na sprawę Szafrański przeciwko Polsce), jak również, biorąc pod uwagę charakter i treść deklaracji Rządu RP, uznał, że poszanowanie praw człowieka wynikających z Konwencji i jej Protokołów nie wymaga kontynuowania rozpoznawania niniejszej sprawy. Skarga została skreślona z listy spraw na mocy art. 39 Konwencji.

W sprawie Pawełkowicz przeciwko Polsce skarżący podnosił, że przeprowadzona w zakładzie karnym kontrola osobista stanowiła naruszenie art. 3 Konwencji. Z uwagi na konieczność rozebrania się - kontrola ta stanowiła dla niego psychiczny dyskomfort i cierpienie.

Trybunał powołał się na swoje wcześniejsze orzecznictwo wskazujące, że kontrola osobista może być uznana za konieczną by zapewnić bezpieczeństwo i ład w zakładzie karnym, musi jednak być przeprowadzona w odpowiedni sposób. Trybunał zauważył, że kontrola osobista będąca przedmiotem skargi była uzasadniona transportem osoby osadzonej z zakładu karnego na zewnątrz i została przeprowadzona w osobnym pokoju przez dwóch funkcjonariuszy tej samej płci co skarżący, którzy wyposażeni byli w rękawiczki, aby uniknąć bezpośredniego kontaktu (w tej kwestii Trybunał powołał się na orzeczenie Valašinas przeciwko Litwie). Podnoszone dodatkowo twierdzenie o groźbach wobec skarżącego nie zostało potwierdzone w przedmiotowej sprawie, zaś sam skarżący w żaden sposób nie odniósł się do argumentów Rządu RP w tym zakresie, ani nie zaskarżył postanowienia prokuratora prokuratury okręgowej z 20 marca 2017 r., który stwierdził, że przeszukanie skarżącego zostało przeprowadzone zgodnie z przepisami. Trybunał uznał skargę za oczywiście nieuzasadnioną i niedopuszczalną, nie odnosząc się do zarzutu niewyczerpania środków odwoławczych.

Decyzja w sprawie Przybylski i inni przeciwko Polsce (skarga nr 31757/12 i inne) dotyczyła zarzutu naruszenia art. 6 § 1 Konwencji z uwagi na przewlekłość postępowań sądowych oraz art. 13 Konwencji, w związku z nieadekwatną wysokością zadośćuczynień zasądzanych z tego tytułu. Wraz z wydaniem tego orzeczenia Trybunał skreślił z listy prowadzonych spraw tę skargę, jak również 86 skarg innych skarżących skierowanych przeciwko Polsce.

Przedmiotowa decyzja została wydana w ramach procedury post-pilotażowej zainicjowanej wyrokiem pilotażowym w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce. Trybunał zidentyfikował wówczas istotne problemy strukturalne dotyczące polskiego wymiaru sprawiedliwości. W tym orzeczeniu ETPCz zwrócił uwagę na nadmierną przewlekłość postępowań sądowych, a także wskazał istotne wady w funkcjonowaniu instytucji skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. W konsekwencji tego wyroku, Rząd RP wprowadził szereg środków generalnych mających na celu zapobieżenie zidentyfikowanym problemom w przyszłości.

Wszystkie skargi z przedmiotowej decyzji zostały zakomunikowane Rządowi 13 lipca 2017 roku w ramach grupy Augustyniak przeciwko Polsce (nr skargi 37956/10) oraz 308 innych skarg dotyczącej kwestii naruszenia art. 6 i 13 Konwencji. Trybunał zobowiązał wówczas Rząd do przedłożenia stanowisk procesowych we wszystkich sprawach z tej grupy w oparciu o procedurę określoną w decyzji wydanej w sprawie Załuska i Rogalska przeciwko Polsce (53491/10).

Niniejsza grupa skarg jest kolejnym, po decyzjach w sprawie Dziwisz i inn. przeciwko Polsce (41232/14), wypełnieniem zobowiązań Rządu RP wynikających z w/w decyzji.

Rząd RP przedstawił propozycje finansowe w deklaracjach jednostronnych, które zostały przez skarżących zaakceptowane. Z uwagi na powyższe, Trybunał zdecydował się połączyć przedmiotowych 87 skarg oraz skreślić je z listy spraw na podstawie art. 39 Konwencji.

Decyzja w sprawie Rakowski przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 6 § 1 oraz art. 13 Konwencji będącego skutkiem przewlekłości dwóch odrębnych postępowań karnych dotyczących skarżącego, a także braku skutecznego środka krajowego w tym zakresie.

Odnośnie pierwszego postępowania, które trwało 10 lat, Trybunał uznał, że z uwagi na przyznanie przez polskie sądy sum pieniężnych w łącznej kwocie 9 000 zł skarżący utracił status ofiary, w związku z czym odrzucił skargę uznając ją wcześniej za niedopuszczalną ratione personae.  

Odnośnie drugiego postępowania, w których wszystkie skargi na przewlekłość zostały przez polskie sady oddalone, Trybunał, pomimo braku zgody skarżącego, zatwierdził deklarację jednostronną Rządu RP, w której zobowiązano się zapłacić skarżącemu 12 500 złotych tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych jak również kosztów i  wydatków. Trybunał uznał, że kwota ta nie odbiega od kwot zasądzanych w podobnych wypadkach. Skarga została skreślona z listy spraw na mocy art. 39 Konwencji.

W sprawie Szyprowska przeciwko Polsce skarżąca podnosiła naruszenie art. 10 Konwencji, poprzez skazanie jej za zniesławienie w postępowaniu karnym, twierdząc, że stanowiło to nieuprawnioną i nieproporcjonalną ingerencję w jej swobodę wypowiedzi. Trybunał zatwierdził ugodę zawartą przez strony, na mocy której Rząd RP zobowiązał się zapłacić skarżącej 15 000 złotych tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych, jak również kosztów i wydatków, a skarżąca zrzekła się wszelkich dalszych roszczeń przeciwko Polsce wynikających z okoliczności sprawy. Skarga została skreślona z listy spraw na mocy art. 39 Konwencji.

Decyzja w sprawie Szubrych przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 14 Konwencji w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 Konwencji.

Skarżący zarzucał, że obniżenie wynagrodzenia (stanowiącego jedynie połowę ustawowego minimalnego wynagrodzenia za pracę), z uwagi na jego status osadzonego w zakładzie karnym, stanowiło dyskryminację. Dodatkowo, zaskarżył dokonywane potrącenia z wynagrodzenia za wykonywaną pracę. W różnych okresach, na rzecz Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej potrącane było 25%, a następnie 20 i 10 % należnej skarżącemu pensji.

Trybunał powołał się na swoją decyzję w sprawie Dobrowolski i inni przeciwko Polsce (45651/11), w której stwierdził, że skarżący nie mogli podnosić, że posiadali „mienie” w rozumieniu art. 1 Protokołu 1 i przyjął te ustalenia również na gruncie niniejszej sprawy.

Art. 14 Konwencji nie jest przepisem samodzielnym i nie może stanowić samoistnie podstawy skargi, zaś, jak stwierdził Trybunał, roszczenia skarżącego nie podlegały ochronie na mocy przepisu art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji, gdyż nie mieszczą się w jego zakresie. Z uwagi na powyższe Trybunał na podstawie art. 35 § 3 a) uznał skargę za niezgodną ratione materiae z postanowieniami Konwencji i przez to niedopuszczalną.

Decyzja w sprawie Zalewski przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 6 § 1 oraz art. 13 Konwencji z uwagi na niespełnienie wymogu rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, a także brak skutecznego środka odwoławczego na przewlekłość postępowania.

Trybunał stwierdził, że rozsądny termin rozpoznania sprawy winien być oceniany w świetle uwarunkowań danej sprawy, w szczególności kryteriów jej skomplikowania, działań skarżącego oraz poszczególnych organów władzy. W niniejszej sprawie akt oskarżenia obejmował dwunastu współoskarżonych o popełnienie w sumie ponad dziewięćdziesięciu przestępstw, zaś sam skarżący został oskarżony o popełnienie czternastu czynów, tj. kradzieże, kradzieże z włamaniem, obrót narkotykami, w ramach działania w zorganizowanej grupie przestępczej.

Jak ustalił Trybunał, skarżący został tymczasowo aresztowany 6 marca 2008 r., akt oskarżenia wpłynął do sądu 24 sierpnia 2009 roku, 4 stycznia 2010 roku otwarto przewód sądowy, zaś postępowanie w obu instancjach zakończyło się 20 listopada 2012 roku. Sąd w postępowaniu przeprowadził 60 rozpraw i przesłuchał blisko 200 świadków.

Trybunał zgodził się z ustaleniami sądu krajowego, który oddalił skargę złożoną na podstawie ustawy z 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki konkludując, że - z uwagi na stopień skomplikowania sprawy i obszerność postępowania dowodowego, a także ciążące na oskarżonym i współoskarżonych zarzuty, w tym zarzut działania w zorganizowanej grupie przestępczej - w sprawie nie stwierdzono przewlekłości, ani okresów braku aktywności sądu. Odnosząc się do naruszenia art. 13 Konwencji Trybunał stwierdził, że słowo „środek” w rozumieniu art. 13 Konwencji nie oznacza gwarancji sukcesu w postępowaniu, a jedynie istnienie dostępnego środka przed organem kompetentnym do rozpoznania meritum sprawy, taki środek zaś był dostępny skarżącemu, który z niego skorzystał.

Z uwagi na powyższe Trybunał uznał skargę za oczywiście nieuzasadnioną i niedopuszczalną.

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (www.echr.coe).