Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 4 października 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka opublikował cztery decyzje dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce, które zostały wydane w dniu 11 września 2018 roku w sprawach:

1.            Turowski przeciwko Polsce (skarga nr 38601/12) – decyzja uznająca skargę za niedopuszczalną;

2.            Kulik i inni przeciwko Polsce (skarga nr 65395/16) – decyzja zatwierdzająca ugodę;

3.            Szulc przeciwko Polsce (skarga nr 58042/17) – decyzja zatwierdzająca ugodę;

4.            Masiak przeciwko Polsce (skarga nr 40768/17) – decyzja zatwierdzająca ugodę.

Decyzja w sprawie Turowski przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, poprzez wypłacanie skarżącemu - osadzonemu w zakładzie karnym, jedynie części wynagrodzenia za wykonywaną pracę. Skarżący podniósł zarzut, że 35% należnej mu pensji było potrącane na Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej oraz Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy.

Rząd RP w odpowiedzi zastrzegł, że skarżący nie wyczerpał ścieżki krajowej, jako że wpierw powinien był zwrócić się ze skargą penitencjarną do sądu krajowego lub Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej. Orzeczenie wydane w następstwie takiej skargi stanowić mogłoby podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej, która potencjalnie doprowadziłaby do uznania stosownych przepisów Kodeksu Karnego Wykonawczego za niekonstytucyjne przez Trybunał Konstytucyjny. W takim przypadku, skarżący mógłby ubiegać się o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego na podstawie art. 417¹ § 1 Kodeksu Cywilnego. W celu poparcia powyższego stanowiska, Rząd przedstawił odpis wyroku wydanego w innej sprawie w 2015 roku, gdzie powództwo przeciwko Skarbowi Państwa oparte na art. 417¹ § 1 (po uprzednim uzyskaniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku, sygn. K 2/12, stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu stanowiącego podstawę decyzji) zostało rozstrzygnięte na korzyść powoda.

Pełnomocnik skarżącego wyraził stanowisko, że środki przytoczone przez Rząd, w szczególności skarga penitencjarna oraz powództwo cywilne, nie mogą być uznane za skuteczne w niniejszej sprawie ponieważ potrącenie przedmiotowych kwot z pensji skarżącego miało podstawę w prawie krajowym, wobec czego nie było bezprawne. Odnosząc się do kwestii skargi konstytucyjnej, pełnomocnik skarżącego podniósł, że skarżący był pozbawiony takiej możliwości ponieważ miał ogromne trudności ze znalezieniem prawnika a przed Trybunałem Konstytucyjnym istnieje przymus adwokacki.

Trybunał przypomniał, że ​​zasada wyczerpania krajowych środków odwoławczych zawarta w art. 35 ust. 1 Konwencji wymaga, aby skarżący dysponował takimi środkami odwoławczymi, które są dla niego dostępne i wystarczające do uzyskania zadośćuczynienia za zarzucane naruszenia. Istnienie przedmiotowych środków musi być wystarczająco pewne nie tylko w teorii, ale również w praktyce, w przeciwnym razie nie będą one spełniały wymogów dostępności i skuteczności (zob. Demopoulos i inni przeciwko Turcji (dec.) [GC], skarga nr 46113/99, § 70, ECHR 2010). Jednocześnie, istnienie jedynie wątpliwości co do szans powodzenia danego środka, który nie jest oczywiście bezskuteczny, nie jest uzasadnionym powodem niewyczerpania środków krajowych (zob. Sejdovic przeciwko Włochom [CG], skarga nr 56581/00, § 45, ECHR 2006-II, Sardinas Albo przeciwko Włochom (dec.), skarga nr 56271/00, ECHR 2004-I oraz Akdivar i inni przeciwko Turcji, 16 września 1996, § 71).

Celem zasady dotyczącej wyczerpania krajowych środków odwoławczych jest umożliwienie władzom krajowym (w szczególności sądom) ustosunkowania się do zarzutów naruszenia prawa Konwencji oraz, w stosownych przypadkach, przyznania zadośćuczynienia zanim taki zarzut trafi do Trybunału (patrz Kudła przeciwko Polsce [GC], skarga nr 30210/96, § 152, ECHR 2000-XI). O ile na poziomie krajowym istnieje środek umożliwiający sądom krajowym zajęcie się, przynajmniej co do istoty, zarzutami naruszenia prawa konwencyjnego, należy ten środek wykorzystać. Jeżeli zarzuty przedstawione przed Trybunałem nie zostały skierowane, wprost lub co do istoty, do sądów krajowych, podczas gdy mogły zostać podniesione w ramach środka odwoławczego dostępnego dla skarżącego, krajowy porządek prawny nie otrzymał możliwości ustosunkowania się do zagadnienia dotyczącego Konwencji, którą to możliwość zasada dotycząca wyczerpania krajowych środków odwoławczych ma zapewniać.

W ocenie Trybunału Rząd wykazał istnienie środka krajowego, który mógł zostać przez skarżącego wykorzystany. Jednocześnie, w odniesieniu do zarzutów stawianych przez skarżącego o braku dostępu do skargi konstytucyjnej z uwagi na przymus adwokacki, Trybunał uznał, że skarżący nie wykazał aby zostały podjęte przez niego próby znalezienia prawnika lub ubiegania się o pełnomocnika w ramach systemu pomocy prawnej. Trybunał zauważył dalej, że skarżący nie podniósł zarzutu, że w przedmiotowym czasie skarga konstytucyjna byłaby niedopuszczalna biorąc pod uwagę okoliczności jego sprawy, lub że nie byłaby w stanie naprawić jego sytuacji.

Podsumowując, Trybunał uznał zasadność zarzutu, że właściwy "skuteczny" środek krajowy nie został wykorzystany przez skarżącego w przedmiotowej sprawie i w konsekwencji odrzucił skargę jako niedopuszczalną zgodnie z art. 35 ust. 1 i 4.

Decyzja w sprawie Kulik i inni przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 2 i art. 6 ust. 1 Konwencji w związku z brakiem skutecznego śledztwa w sprawie śmierci Pana Konrada Kulik oraz zbyt długi czas trwania postępowania cywilnego. Trybunał uznał ugodę zawartą przez strony, na mocy której Rząd RP zobowiązał się zapłacić skarżącym 15 000 euro tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych jak również kosztów i wydatków, a skarżący zrzekli się wszelkich dalszych roszczeń przeciwko Polsce wynikających z okoliczności sprawy. Skarga została skreślona z listy spraw na mocy art. 39 Konwencji.

Decyzja w sprawie Szulc przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 9 Konwencji w związku z niewywiązaniem się Państwa Polskiego z obowiązku zapewnienia skarżącemu diety zgodnej z wymogami jego religii. Trybunał uznał ugodę zawartą przez strony, na mocy której Rząd RP zobowiązał się zapłacić skarżącemu 6000 zł tytułem pokrycia wszelkich szkód pieniężnych i niepieniężnych jak również kosztów i wydatków, a skarżący zrzekł się wszelkich dalszych roszczeń przeciwko Polsce wynikających z okoliczności sprawy. Skarga została skreślona z listy spraw na mocy art. 39 Konwencji.

Decyzja w sprawie Masiak przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji w związku z długotrwałego stosowaniem wobec skarżącego reżimu kwalifikującego do kategorii osadzonych niebezpiecznych. Trybunał uznał ugodę zawartą przez strony, na mocy której Rząd RP zobowiązał się zapłacić skarżącemu 5000 euro tytułem pokrycia wszelkich szkód niepieniężnych jak również kosztów i wydatków, a skarżący zrzekł się wszelkich dalszych roszczeń przeciwko Polsce wynikających z okoliczności sprawy. Skarga została skreślona z listy spraw na mocy art. 39 Konwencji.

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (www.echr.coe)