W dniu 20 września 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Solska i Rybicka p. Polsce (skargi nr 30491/17 i 31083/17), w której skarżące zarzuciły, iż wydanie przez prokuratora zarządzenia w sprawie ekshumacji zwłok ich bliskich – ofiar katastrofy lotniczej samolotu Tu-154, która miała miejsce w dniu 10 kwietnia 2010 roku w Smoleńsku stanowiło naruszenie art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności gwarantującego prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego.

                W przedmiotowej sprawie w dniu 7 października 2016 roku wydane zostało postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych, w którym wskazano m.in., iż w terminie określonym odrębnym postanowieniem zarządzone zostanie wyjęcie z grobów ciał osób zmarłych w katastrofie (z wyjątkiem zmarłych, których zwłoki spopielono). W uzasadnieniu wydanego postanowienia wskazano, iż konieczne jest podjęcie czynności, które pozwolą ustalić szczegółowe przyczyny katastrofy.

Postanowienie to było przedmiotem zażaleń wniesionych przez skarżące, jednakże prokurator wydał w listopadzie i w grudniu 2016 roku odpowiednie zarządzenia o odmowie przyjęcia zażaleń. W dniach 6 grudnia 2016 roku oraz 7 grudnia 2016 roku skarżące wniosły do Sądu Okręgowego w Warszawie zażalenia na zarządzenia o odmowie przyjęcia środka odwoławczego. W dniu 3 kwietnia 2017 roku Sąd Okręgowy w Warszawie wydał postanowienie o przedstawieniu Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego dotyczącego zgodności z przepisami Konstytucji i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przepisów postępowania karnego w zakresie, w jakim nie przewidują one możliwości złożenia zażalenia na zarządzenie wyjęcia zwłok z grobu.

Niezależne od powyższych działań skarżące złożyły na drodze cywilnej wniosek do Sądu Okręgowego w Warszawie o zabezpieczenie roszczenia o ochronę dobra osobistego kultu pamięci zmarłego, co miałoby doprowadzić do wstrzymania ekshumacji ciał ich bliskich. Postanowieniem z dnia 10 listopada 2016 roku Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił złożony wniosek o zabezpieczenie, zaś złożone w tej sprawie zażalenie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 15 grudnia 2016 roku.

Ekshumacje ciał mężów skarżących miały miejsce w maju 2018 roku.

Oceniając przedmiotową sprawę Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że nie została zachowana właściwa równowaga między wypełnieniem wynikającego z art. 2 Konwencji obowiązku przeprowadzenia skutecznego śledztwa a gwarantowanym przez art. 8 Konwencji prawem do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego skarżących. Trybunał podkreślił, iż choć zgadza się z argumentacją Rządu, że sprawa dotyczy śledztwa o nadzwyczajnej wadze państwowej, to jednocześnie należy mieć na uwadze prawa skarżących wynikające z art. 8 Konwencji.

Trybunał zwrócił uwagę, iż w polskim prawie nie ma dostatecznych gwarancji chroniących przed arbitralnością decyzji prokuratora w przedmiocie ekshumacji. Przepisy prawa krajowego nie zapewniają mechanizmów, które pozwoliłyby na kontrolę proporcjonalności ograniczeń prawa do prywatności wprowadzonych odpowiednim zarządzeniem prokuratora.

 Podkreślono, iż przepisy procedury karnej nie wymagają ustalenia, czy możliwe jest osiągnięcie celów śledztwa przy zastosowaniu środków, które w mniejszym stopniu ingerowałyby w uczucia rodziny zmarłego. Ponadto Trybunał zwrócił uwagę, iż odpowiednie zarządzenia prokuratora w przedmiocie ekshumacji nie podlegają kontroli sądowej. Odnosząc się do postanowień wydanych w przedmiotowej sprawie w postępowaniach cywilnych, Trybunał zwrócił uwagę, iż sądy nie oceniły konieczności zastosowanego środka ani nie zbadały stopnia ingerencji zarządzeń prokuratora w prawa skarżących chronione przez art. 8 Konwencji.