Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 26 kwietnia 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka opublikował następujące orzeczenia w sprawach przeciwko Polsce:

1. wyrok z dnia 26 kwietnia 2018 roku wydany w sprawie Sępczyński przeciwko Polsce (skarga nr 78352/14),

2. decyzja z dnia 3 kwietnia 2018 roku wydana w sprawie Somla przeciwko Polsce (skarga nr 39801/15),

3. decyzja z dnia 3 kwietnia 2018 rokuwydana w sprawie Jaworski przeciwko Polsce (skarga nr 34449/16),

4. decyzja z dnia 3 kwietnia 2018 roku wydana w sprawie Blaczkowski przeciwko Polsce (skarga nr 23379/10).

Wyrok w sprawie Sępczyński przeciwko Polsce dotyczy opieki medycznej w jednostce penitencjarnej.

Na około rok przed osadzeniem skarżący uległ wypadkowi motorowemu, w wyniku którego nastąpił u niego między innymi zanik mięśni, a także uszkodzenie nerwów. Z zaleceń lekarza ortopedy oraz neurologa wynikała konieczność odbycia rehabilitacji. Wbrew tym zaleceniom skarżącemu nie zapewniono w czasie osadzenia rehabilitacji a jedynie leczenie przeciwzapalne.

Skarżący wystąpił z powództwem odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa, które zostało częściowo uwzględnione, mianowicie co do kwoty 23 000,00 zł. Uwzględniając powództwo sąd zasądził jednocześnie od skarżącego zwrot kosztów sądowych w łącznej kwocie 14 118,00 zł obejmującej koszty zastępstwa (3 186,00 zł) oraz opłatę sądową (10 932,00 zł). Przedmiotowy wyrok zaskarżyła strona pozwana i w rezultacie wniesionej przez nią apelacji sąd odwoławczy zmienił częściowo wyrok redukując przyznane skarżącemu przez sąd I instancji odszkodowanie do kwoty 13 000,00 zł.

W skardze do Trybunału skarżący zarzucił naruszenie art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z uwagi na niezapewnienie mu właściwej opieki medycznej, a także art. 1 Protokołu dodatkowego nr 1 z uwagi na fakt, iż zasądzone od niego koszty sądowe przewyższyły wysokość odszkodowania.

Trybunał przychylił się do zarzutów. W odniesieniu do pierwszego z nich wskazał, że  fakt pozbawienia skarżącego bezwzględnie zalecanej w jego przypadku opieki medycznej skutkujący pogorszeniem zdrowia powodował upokorzenie oraz cierpienie wykraczające poza niedogodność związaną z odbywaniem kary pozbawienia wolności.

Co się zaś tyczy drugiego z podniesionych zarzutów Trybunał zauważył, że w sprawie skarżącego doszło do ingerencji w jego prawo poszanowania własności i o ile ingerencja ta była przewidziana prawem, a także służyła uzasadnionemu prawnie celowi, nie była proporcjonalna. Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa mające swoje źródło w naruszeniu jednego z postanowień konwencyjnych spowodowało bowiem zasądzenie kosztów przekraczających wysokość odszkodowania. Trybunał nie przychylił się do podnoszonych przez Rząd argumentów dotyczących zbyt wygórowanego żądania skarżącego od którego naliczono stosowną opłatę sądową. Wskazał, że powództwo w kontekście rozstrzygnięcia sądu krajowego było zasadne, zaś dochodzona kwota odszkodowania biorąc pod uwagę okoliczności sprawy nie była nadmierna.

W konserwacji Trybunał stwierdził naruszenie wymienionych przepisów Konwencji. Tytułem słusznego zadośćuczynienia przyznał skarżącemu kwotę 3500 euro, zaś tytułem zwrotu kosztów postępowania przed Trybunałem kwotę 1800 euro.

Decyzja w sprawie Somla przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 3  Konwencji w związku osadzeniem skarżącego w warunkach przeludnienia. Z jej treści wynika, że Pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych ds. Postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka wystosował w sprawie skarżącego deklarację jednostronną, w której zobowiązał się zapłacić na jego rzecz kwotę 500,00 zł.

Decyzja w sprawie Jaworski przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 5 ust. 1 i 4 Konwencji w związku z bezprawnym - w ocenie skarżącego - umieszczeniem go w Domu Pomocy Społecznej oraz brakiem procedury umożliwiającej weryfikację legalności takiego pozbawienia wolności. Pomimo, że skarżącemu przysługiwał skuteczny środek, za pomocą którego mógł kwestionować zasadność jego umieszczenia w Domu Pomocy Społecznej, został on pozbawiony możliwości realnego skorzystania z tego środka, bowiem postępowanie sądu krajowego w tej sprawie dotknięte było szeregiem błędów.

Przede wszystkim sąd nie ustanowił skarżącemu pełnomocnika z urzędu pomimo, iż ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 1994 Nr 111 poz. 535) przewiduje możliwość ustanowienia dla osoby, której bezpośrednio dotyczy postępowanie, adwokata z urzędu, nawet bez złożenia wniosku, jeżeli ta osoba ze względu na stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna udział adwokata w sprawie za potrzebny. Także Trybunał stwierdził, że art. 6 ust. 1 niekiedy zobowiązuje państwo do zapewnienia pomocy pełnomocnika, gdy taka pomoc jest niezbędna dla zapewnienia efektywnego dostępu do sądu, albo dlatego, że reprezentacja przez adwokata jest obowiązkowa albo z powodu kompleksowości postępowania. Korzystanie z bezpłatnej pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu musi zazwyczaj być dostępne dla osoby zamkniętej w zakładzie psychiatrycznym w postępowaniu dotyczącym jej zwolnienia.
W przedmiotowej sprawie sąd nie wyznaczył skarżącemu pełnomocnika, pomimo, że z przeprowadzonego dowodu z opinii biegłego lekarza psychiatry wynikało, że skarżący jest chory na schizofrenię, nie jest zdolny do zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych i wyrażenia świadomej zgody na umieszczenie go w Domu Pomocy Społecznej.

Ponadto sąd zawiadomił skarżącego o terminie rozprawy doręczając mu zawiadomienie na adres Szpitala Specjalistycznego, w którym skarżący akurat przebywał z uwagi na stan zdrowia psychicznego. Z akt sprawy nie wynika ponadto, by zawiadomienie skarżącego było połączone z jakimkolwiek pouczeniem go o skutkach nieobecności na rozprawie, czy też o możliwości złożenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika. Z uwagi na powyższe, a także biorąc pod uwagę stan zdrowia skarżącego w chwili doręczenia mu zawiadomienia o terminie rozprawy, trudno było uznać, że czynność doręczenia zawiadomienia była skuteczna. Biorąc pod uwagę, że skarżący nie stawił się na rozprawę – zapewnienie mu możliwości czynnego udziału w sprawie, obrony swoich praw, jak również skutecznego zaskarżenia postanowienia w przedmiocie umieszczenia go w Domu Pomocy Społecznej bez jego zgody jawiło się jako iluzoryczne.

Z treści decyzji wynika, że Pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych ds. Postępowań przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka zawarł ze skarżącym ugodę, na mocy której zobowiązał się zapłacić na jego rzecz kwotę 20 000,00 zł.

Decyzja w sprawie Blaczkowski przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji w związku z pozbawieniem skarżącego dostępu do Sądu Najwyższego na skutek odmowy sporządzenia przez wyznaczonego z urzędu pełnomocnika skargi kasacyjnej. Rząd wystosował w tej sprawie deklarację jednostronną, jednakże z uwagi na niepodjęcie przez skarżącego korespondencji z Trybunału skarżący nie mógł być dłużej uważany za popierającego skargę w związku z czym została ona skreślona z listy na podstawie art. 37 ust. 1 a Konwencji.