Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 15 lutego 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka opublikował jedną decyzję dotyczącą funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce, która została wydana w dniu 23 stycznia 2018 roku  w sprawie Wysowska przeciwko Polsce (skarga nr 12792/13).

Decyzja dotyczyła zarzutu naruszenia art. 1 Protokołu Dodatkowego Nr 1 i art. 14 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Trybunał stwierdził, że przedmiotowa skarga jest niezgodna przedmiotowo z postanowieniami Konwencji (ratione materiae) w rozumieniu art. 35 ust. 3 pkt a Konwencji i zdecydował o jej odrzuceniu na podstawie art. 35 ust. 4 Konwencji.

Skarżąca, urodzona w 1939 we Lwowie, była nieślubnym dzieckiem W.B., który zmarł w 1944 roku, także we Lwowie. Po jego śmierci matka skarżącej wyszła za mąż za niejakiego M.S. W roku 2007, na wniosek skarżącej, sąd w Krakowie sprostował jej akt urodzenia w ten sposób, że jako ojca wpisano W.B. W 2005 roku skarżąca złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po W.B., który został oddalony.

Sąd krajowy podniósł, iż spadkodawca żył w konkubinacie z matką skarżącej, a W.B. zmarł nie sporządziwszy testamentu i nie posiadając żadnych spadkobierców. Skarżąca nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych po W.B., bowiem na tamtym terenie w momencie śmierci spadkodawcy, zgodnie z przepisami wprowadzającymi przepisy Kodeksu cywilnego, zastosowanie miał art. 754 Kodeksu cywilnego austriackiego (ABGB), zgodnie z którym dzieciom nieślubnym nie przysługiwało prawo dziedziczenia po biologicznym ojcu. W związku z powyższym majątek W.B. został przejęty przez Skarb Państwa.

Skarżąca złożyła apelację, w której podniosła, że przepisy, na które powołał się sąd są niesprawiedliwe i sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sąd odwoławczy stwierdził, że nie ulega wątpliwości, że to przepisy ABGB mają zastosowanie w okolicznościach sprawy. Podkreślił też, że niezależnie od tego, jak niesprawiedliwe wydają się obecnie dawne uregulowania prawne, nie można ich pominąć. W sprawach spadkowych stosuje się bowiem prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Skarżąca złożyła skargę kasacyjną, jednak Sąd Najwyższy odmówił jej przyjęcia.

Europejski Trybunał Praw Człowieka zważył, że według polskiego Kodeksu cywilnego, spadek zostaje otwarty w chwili śmierci spadkodawcy. Data śmierci jest więc istotna z punktu widzenia ustalenia prawa obowiązującego w postępowaniu spadkowym. W przedmiotowej sprawie, jak słusznie ustaliły sądy krajowe, skarżąca nie posiadała uprawnień do objęcia spadku po W.B. w chwili jego śmierci, z uwagi na swoje nieślubne pochodzenie. Trybunał zauważył również, że dopiero w 2007 roku skarżąca została formalnie uznana za córkę W.B. w akcie urodzenia.

Trybunał przywołał w uzasadnieniu podobną sprawę Alboize-Barthes i Alboize-Montezume przeciwko Francji, w której stwierdzono, że art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 1 nie ma zastosowania w przypadku tego rodzaju skarg. W powyższej sprawie, Trybunał uznał, że skarżący nie mieli roszczeń spadkowo-majątkowych w stosunku do majątku po zmarłym ojcu skoro ich pokrewieństwo stwierdzono długo po  dziale spadku.

W świetle dotychczasowego orzecznictwa, Trybunał stwierdził, że skarżąca nie miała wystarczającego interesu prawnego w stosunku do majątku W.B., aby móc uznać ten interes za „mienie” w znaczeniu art. 1 Protokołu Dodatkowego nr 1. Wobec powyższego, przepis ten nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie. Co więcej, w ocenie Trybunału art. 14 Konwencji również nie może mieć tu zastosowania, z uwagi na swój komplementarny charakter. Przepis ten odnosi się w swojej treści do „korzystania z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji” i nie może istnieć niezależnie od norm zawartych w innych przepisach. Nie ma zatem możliwości zastosowania art. 14 jeżeli stan faktyczny i rozstrzygany problem nie podpadają pod jeden lub więcej innych przepisów Konwencji lub jej Protokołów.

Orzeczenie jest dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (www.echr.coe).