Najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich

W dniu 8 lutego 2018 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka opublikował trzy decyzje dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce, które zostały wydane w dniu 16 stycznia 2018 roku w sprawach:

1.            Skowroński przeciwko Polsce (skargi nr 60521/09 i 6016/13) – decyzja zatwierdzająca jednostronną deklarację Rządu;

2.           Jędruch przeciwko Polsce (skarga nr 42249/15) – decyzja zatwierdzająca jednostronną deklarację Rządu;

3.            Zamoyski i inni przeciwko Polsce (skarga nr 19912/13 i 23 inne) – decyzja uznająca skargi za niedopuszczalne.

Decyzja w sprawie Skowroński przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, z uwagi na przewlekłość trzech odrębnych postępowań oraz brak skutecznego naprawczego środka krajowego w związku z zaistniałą przewlekłością.

Skargi zostały zakomunikowane polskiemu Rządowi na mocy dziewiątego punktu sentencji wyroku pilotażowego wydanego w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce.

Rząd uznał naruszenie art.  6 ust. 1 i art. 13 Konwencji  i tytułem słusznego zadośćuczynienia zobowiązał się do zapłaty na rzecz skarżącego kwoty 6570 zł za pierwsze postępowanie, 8470 zł za drugie i 8890 zł za trzecie.  Rząd podjął się również wdrożenia szeregu środków generalnych z myślą o innych osobach, które były ofiarami podobnych naruszeń, bądź mogłyby doświadczyć ich w przyszłości.

Skarżący wskazał, że nie jest usatysfakcjonowany warunkami jednostronnej deklaracji Rządu. Trybunał, po przeanalizowaniu stanowiska Rządu w świetle swojego dotychczasowego orzecznictwa, w szczególności wyroku w sprawie Tahsin Acar przeciwko Turcji, uznał, że biorąc pod uwagę fakt uznania naruszeń przez Rząd oraz wysokość zaproponowanych kwot zadośćuczynienia, pozostającą w zgodzie z kwotami przyznanymi w przeszłości w podobnych sprawach, nie jest uzasadnione kontynuowanie badania przedmiotowych skarg. W związku z powyższym, skargi zostały skreślone z listy spraw.

Decyzja w sprawie Jędruch przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 5 ust. 1 Konwencji w związku z odmową zwolnienia skarżącego przez sąd z internacji w zakładzie psychiatrycznym, pomimo odnotowanej w opinii biegłych poprawy stanu jego zdrowia.

Skarżący był podejrzany o zabójstwo w zamiarze ewentualnym oraz spowodowanie uszkodzeń ciała różnych osób skutkujących obrażeniami o różnym stopniu nasilenia. Po przeprowadzeniu obserwacji sądowo-psychiatrycznej oraz badania skarżącego biegli lekarze psychiatrzy przy udziale psychologa wydali opinię, w której rozpoznali chorobę psychiczną pod postacią schizofrenii paranoidalnej. Postępowanie karne przeciwko skarżącemu zostało umorzone w zakresie wszystkich zarzucanych mu czynów z uwagi na zniesioną poczytalność w czasie ich popełniania. Wobec skarżącego zastosowano środek zabezpieczający w postaci umieszczenia go w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym.

Po około czterech latach, biegli psychiatrzy odnotowali w opinii okresowej, że nastąpiła poprawa w stanie zdrowia skarżącego i zarekomendowali jego zwolnienie z placówki zamkniętej. Niemniej, sądy krajowe odmówiły początkowo zwolnienia skarżącego, powołując się na fakt, że jego rodzina nie była w stanie zagwarantować kontynuacji przez niego leczenia w warunkach wolnościowych. Skarżący został ostatecznie zwolniony z zamkniętego zakładu psychiatrycznego ponad rok po wydaniu ww. opinii przez biegłych.

Po nieudanych próbach osiągnięcia ugody, polski Rząd złożył jednostronną deklarację, uznając naruszenie art. 5 ust. 1 (e). Tytułem słusznego zadośćuczynienia Rząd zobowiązał się do zapłaty na rzecz skarżącego kwoty 25 000,00 zł. Skarżący wskazał, że nie jest usatysfakcjonowany warunkami ww. deklaracji i nie zgadza się z przedstawionym przez Rząd stanowiskiem. Trybunał, po przeanalizowaniu stanowiska Rządu w świetle swojego dotychczasowego orzecznictwa, w szczególności wyroku w sprawie Tahsin Acar przeciwko Turcji, oraz poprzednich spraw przeciwko Polsce dotyczących naruszenia art. 5 ust. 1 (e), uznał, że biorąc pod uwagę fakt uznania naruszeń przez Rząd oraz wysokość zaproponowanej kwoty zadośćuczynienia, pozostającą w zgodzie z kwotami przyznanymi w przeszłości w podobnych sprawach, nie jest uzasadnione kontynuowanie badania przedmiotowej skargi. W związku z powyższym, skarga została skreślona z listy spraw.

Decyzja w sprawie Zamoyski i inni przeciwko Polsce dotyczyła zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji oraz art. 1 Protokołu Dodatkowego Nr 1.

Powołując się na art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 2001 roku o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju, skarżący wnieśli powództwa odszkodowawcze w związku z wywłaszczeniem ich poprzedników prawnych na mocy przepisów dekretów Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej z majątku ziemskiego, w skład którego wchodził las, oraz z dnia 12 grudnia 1944 roku o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa. W razie gdyby uznano, że ww. art. 7 nie ma w tej sprawie zastosowania, skarżący, alternatywnie, wnieśli o przyznanie odszkodowania za zaniechanie legislacyjne, powołując się na art. 417 Kodeksu cywilnego oraz art. 77 Konstytucji. Niektórzy ze skarżących oparli swoje pozwy jedynie na tej podstawie.

Orzekające w sprawie skarżących sądy krajowe oddaliły przedmiotowe powództwa. W szczególności, stwierdzono, że przepisy ustawy z dnia 6 lipca 2001 roku nie mogły stanowić podstawy do bezpośredniego roszczenia o rekompensatę w związku z przejętymi lasami, ponieważ nie precyzowały one ani wysokości ewentualnego odszkodowania, ani warunków, które musiałyby zostać spełnione.  Sądy krajowe zaznaczyły, że nie mogą zastąpić w tym zakresie władzy legislacyjnej, do której należałoby doprecyzowanie przepisów.

W ocenie sądów, nie można również stwierdzić zaniechania legislacyjnego w sprawach skarżących, ponieważ sam fakt istnienia deklaracji przepisowej, stanowiącej, że pewne uregulowania prawne mają zostać wprowadzone w nieokreślonej przyszłości, nie jest wystarczający do stwierdzenia złamania obowiązku ustanowienia prawa.

Rozstrzygnięcia powyższe zostały utrzymane w mocy przez sądy odwoławcze, a także Sąd Najwyższy.

Skargi złożone do Trybunału przez skarżących w przedmiotowej sprawie miały charakter podobny do tych już zbadanych w sprawie Zamoyski-Brisson i inni. W szczególności, opierały się głównie na zarzucie, iż sądy krajowe odrzucając pozwy skarżących naruszyły art. 1 Protokołu Dodatkowego Nr 1. Dodatkowo, niektórzy ze skarżących podnieśli naruszenia art. 6, 13 i 14 Konwencji.

Trybunał uznał przedmiotowe skargi za niedopuszczalne, stwierdzając, tak jak w sprawie Zamoyski Brisson i inni, że są one niezgodne przedmiotowo z postanowieniami Konwencji (ratione materiae) w rozumieniu art. 35 ust. 3 pkt a Konwencji.

Zdaniem Trybunału, sądy krajowe wykazały się konsekwencją w interpretacji art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 2001 roku, jako niestwarzającego niezależnej podstawy prawnej do roszczeń odszkodowawczych. Idąc dalej, ETPCz, w odniesieniu do potencjalnych podobieństw przedmiotowej sprawy ze sprawami mienia zabużańskiego, uznał, że sam fakt przyznania przez ustawę krajową pewnych uprawnień jednej kategorii osób, nie nakłada na państwo obowiązku zapewnienia rekompensaty odmiennej grupie potencjalnych wnioskodawców. W tym kontekście Trybunał przywołał swoją dotychczasową linię orzeczniczą, zgodnie z którą art. 1 Protokołu Dodatkowego Nr 1 nie ogranicza swobody państw członkowskich w zakresie stanowienia warunków, w jakich państwa te zobowiązują się do przywrócenia praw własności osobom, które doświadczyły wywłaszczenia, lub w jakich należne jest przyznanie tym osobom odpowiedniej rekompensaty czy zadośćuczynienia (Von Maltzan i inni przeciwko Niemcom).

Odnosząc się do zarzutu zaniechania legislacyjnego, Trybunał nie znalazł podstaw aby podważyć stanowisko sądów krajowych, które uznały, że norma zawarta w art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 2001 roku stanowiła jedynie deklarację intencji legislacyjnej odnośnie kwestii odszkodowań, a nie wyraźne zobowiązanie się przez państwo do wydania nowej ustawy.

Podobnie jak w sprawie Zamoyski Brisson i inni, skarżący nie wykazali także zdaniem Trybunału, aby przysługiwały im możliwe do wyegzekwowania roszczenia, które mogłyby stanowić „mienie” w rozumieniu art. 1 Protokołu Dodatkowego Nr 1.

Jeżeli chodzi natomiast o zarzut naruszenia art. 6 ust. Konwencji w związku z przewlekłością postępowania, Trybunał stwierdził, że skarżący nie wykorzystał wszystkich dostępnych mu środków krajowych.

W związku z powyższym, przedmiotowe skargi zostały przez Trybunał uznane za niedopuszczalne.

Orzeczenia są dostępne w języku angielskim w bazie orzeczniczej Trybunału (www.echr.coe).