ISTOTNE ZASTRZEŻENIE PRAWNE : Informacje zamieszczone na niniejszej stronie objęte są klauzulą wyłączającą odpowiedzialność i są chronione prawem autorskim

TŁUMACZENIE ROBOCZE

WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)

z dnia 12 maja 2005 r. (*)

Konwencja Brukselska – Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów ubezpieczenia – Umowa dotycząca jurysdykcji zawarta między ubezpieczającym i ubezpieczycielem mającymi miejsce zamieszkania w tym samym Umawiającym się Państwie – Wiążący charakter klauzuli dotyczącej jurysdykcji względem ubezpieczonego, który nie wyraził zgody na tą klauzulę – Ubezpieczony mający miejsce zamieszkania w innym Umawiającym się Państwie

W sprawie C-112/03

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie protokołu z dnia 3 czerwca 1971 r. odnośnie wykładni przez Trybunał Sprawiedliwości Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez cour d’appel de Grenoble (Francja) postanowieniem z dnia 20 lutego 2003 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 13 marca 2003 r., w postępowaniu:

Société financière et industrielle du Peloux

przeciwko

Axa Belgium i in.,

Gerling Konzern Belgique SA,

Établissements Bernard Laiterie du Chatelard,

Calland Réalisations SARL,

Joseph Calland,

Maurice Picard,

Abeille Assurances Cie,

Mutuelles du Mans SA,

SMABTP,

Axa Corporate Solutions Assurance SA,

Zurich International France SA,

TRYBUNAŁ (druga izba),

w składzie: C. W. A. Timmermans, prezes izby, R. Silva de Lapuerta, J. Makarczyk, P. Kūris i J. Klučka (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: A. Tizzano,

sekretarz: K. Sztranc, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 27 października 2004 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

– w imieniu Axa Belgium i in., przez adwokatów J.-P. Castona i I. Scheideckera,

– w imieniu Gerling Konzern Belgique SA, przez spółkę adwokatów SCP HPMBC Rostain,

– w imieniu Mutuelles du Mans SA, przez adwokata C. Michela,

– w imieniu rządu francuskiego, przez G. de Berguesa i A. Bodard-Hermant, działających w charakterze pełnomocników,

– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa, przez R. Caudwell, działającą w charakterze pełnomocnika oraz przez J. Stratford, barrister,

– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich, przez A.‑M. Rouchaud-Joët, działającą w charakterze pełnomocnika,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 16 grudnia 2004 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 12 pkt 3 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, str. 32), zmienionej przez Konwencję z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Dz.U. L 304, str. 1, oraz – tekst zmieniony – str. 77), Konwencję z dnia 25 października 1982 r w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej (Dz.U. L 388, str. 1), Konwencję z dnia 26 maja 1989 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalskiej (Dz.U. L 285, str. 1) oraz Konwencję z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii oraz Królestwa Szwecji (Dz.U. 1997, C 15, str. 1, zwanej dalej „Konwencją Brukselską”).

2 Wniosek ten został złożony w ramach toczącego się przed cour d’appel w Grenoble sporu co do właściwości sądu między Société financière et industrielle du Peloux, dawniej Plast’Europ SA (zwaną dalej „SFIP”), spółką prawa francuskiego a spółkami ubezpieczeniowymi Axa Belgium, dawniej AXA Royale Belge SA (zwaną dalej „Axa Belgium”), Zurich Assurances SA (zwaną dalej „Zurich Assurances”), AIG Europe SA (zwaną dalej „AIG Europe”), Fortis Corporate Insurance SA (zwaną dalej „Fortis”), Gerling Konzern Belgique SA (zwaną dalej „Gerling”), Axa Corporate Solutions Assurance SA (zwaną dalej „Axa Corporate”) oraz Zurich International France SA (zwaną dalej „Zurich International France”) w przedmiocie możliwości powołania się na klauzulę dotyczącą jurysdykcji w ramach powództwa z tytułu rękojmi wytoczonego przez SFIP przeciwko jej współubezpieczycielom w ramach umowy grupowego ubezpieczenia.

Ramy prawne

3 Artykuł 7 Konwencji Brukselskiej, znajdujący się w tytule II, rozdział 3, odnoszący się do jurysdykcji w sprawach dotyczących ubezpieczenia przewiduje:

4 „W sprawach dotyczących ubezpieczenia jurysdykcję określa niniejszy rozdział [...]” [tłumaczenie nieoficjalne]

5 Artykuł 8 tej Konwencji stanowi:

„Ubezpieczyciel mający miejsce zamieszkania na terytorium Umawiającego się Państwa może być pozwany:

1) przed sądy Państwa, w którym ma miejsce zamieszkania,

lub

2) w innym Umawiającym się Państwie przed sąd, w którego okręgu ubezpieczający ma miejsca zamieszkania,

lub

3) jeżeli jest on współubezpieczycielem, przed sąd Umawiającego się Państwa, przed który został pozwany główny ubezpieczyciel.

[...].” [tłumaczenie nieoficjalne]

6 Artykuł 9 tej Konwencji ma następujące brzmienie:

„W odniesieniu do ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej [...] ubezpieczyciel może być ponadto pozwany przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.” [tłumaczenie nieoficjalne]

7 Zgodnie z art. 10 Konwencji Brukselskiej:

„W odniesieniu do ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel może być również pozwany przed sąd, w którym zawisło powództwo poszkodowanego przeciwko ubezpieczonemu, o ile jest to dopuszczalne przez prawo tego sądu.

[...]” [tłumaczenie nieoficjalne]

8 Artykuł 11 tej Konwencji przewiduje:

„Z zastrzeżeniem postanowień artykułu 10 ustęp 3 ubezpieczyciel może pozywać tylko przed sądy Umawiającego się Państwa, na którego terytorium pozwany ma miejsce zamieszkania, bez względu na to, czy jest on ubezpieczającym, ubezpieczonym czy też uposażonym z tytułu ubezpieczenia.

[...]” [tłumaczenie nieoficjalne]

9 Artykuł 12 tej samej Konwencji stanowi:

„Od postanowień niniejszego rozdziału można odstąpić na podstawie umowy tylko wówczas:

[...]

2) jeżeli przyznaje ona ubezpieczającemu, ubezpieczonemu lub uposażonemu z tytułu ubezpieczenia uprawnienie do występowania przed sądy inne niż wymienione w niniejszym rozdziale, lub

3) jeżeli została ona zawarta między ubezpieczającym a ubezpieczycielem, którzy w chwili zawarcia umowy mają miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym Umawiającym się Państwie, celem uzasadnienia jurysdykcji sądów tego państwa także wówczas, gdy zdarzenie wywołujące szkodę nastąpiło za granicą, chyba że taka umowa nie jest dopuszczalna według prawa tego państwa, […]

[…]” [tłumaczenie nieoficjalne]

10 Zgodnie z art. 17 Konwencji Brukselskiej, znajdującym się w tytule II, rozdział 6, którego przedmiotem jest umowa dotycząca jurysdykcji:

„Jeżeli strony, z których przynajmniej jedna ma miejsce zamieszkania na terytorium Umawiającego się Państwa, uzgodniły, że sąd lub sądy Umawiającego się Państwa powinny rozstrzygać spór już wynikły albo mogący wyniknąć z określonego stosunku prawnego, to sąd lub sądy tego państwa mają jurysdykcję wyłączną. Taka umowa dotycząca jurysdykcji musi być zawarta:

a) w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie,

lub

b) w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami, […]

[...]

Umowy dotyczące jurysdykcji [...] nie wywołują skutku prawnego, jeżeli są sprzeczne z przepisami artykuł[u] 12 [...].

[...]” [tłumaczenie nieoficjalne]

11 Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

12 Calland Réalisations SARL (zwana dalej „Calland”), ubezpieczona w Abeille Assurances Cie (zwanej dalej „Abeille”), towarzystwie ubezpieczeniowym prawa francuskiego, podjęła się w 1990 r. budowy jednostki produkcyjnej serów na rachunek Établissements Bernard Laiterie du Chatelard (zwanej dalej „Laiterie du Chatelard”), spółki prawa francuskiego, wykonując wszystkie prace budowlane przy użyciu paneli wyprodukowanych przez SFIP.

13 Opinia eksperta sporządzona na zlecenie Laiterie du Chatelard wykazała istnienie wad konstrukcyjnych oraz wad produkcyjnych tych paneli, które czyniły te lokale nieprzydatnymi z punktu widzenia ich przeznaczenia. Koszt prac w celu przywrócenia do stanu zgodnego z przeznaczeniem został oszacowany na kwotę około 610 000 euro.

14 W chwili wykonywania tych prac SFIP była ubezpieczona u kilku ubezpieczycieli francuskich pierwszego i drugiego stopnia. Jako filia Recticel SA (zwanej dalej: „Recticel”), spółki prawa belgijskiego, była ona także ubezpieczona u kilku belgijskich ubezpieczycieli drugiego stopnia w ramach umowy ubezpieczenia grupowego zawartej przez Recticel oraz obejmującej również SFIP na podstawie aneksu z dnia 8 lipca 1998 r. ze skutkiem wstecznym od dnia 7 czerwca 1988 r., tj. daty wstąpienia tej spółki do grupy Recticel. Rozdział VIII, art. K tej umowy stanowi, że „w przypadku sporów z tytułu niniejszej umowy Towarzystwo podda się właściwości sądów siedziby zawierającego umowę”. Sąd odsyłający twierdzi, że artykuł ten nie został w sposób wyraźny narzucony przez ubezpieczyciela.

15 Laiterie du Chatelard, pismami z dnia 1 i 12 marca 2001 r., wystąpiła do tribunal de grande instance w Bourgoin-Jallieu (Francja) z żądaniem naprawienia jej szkody przeciwko następującym spółkom:

– Calland, która była przedmiotem pozasądowego postępowania likwidacyjnego i która została ponownie pozwana w osobie jej dwóch zarządców J. Callanda i M. Picarda,

– Abeille, ubezpieczycielowi Calland,

– SFIP,

– SMABTP, ubezpieczycielowi z tytułu odpowiedzialności zawodowej SFIP,

– AXA Global Risks SA (zwanej dalej „AXA Global Risks”), ubezpieczyciel SFIP od różnego rodzaju ryzyka,

– Zurich International, ubezpieczycielowi SFIP od różnego rodzaju ryzyka.

16 W dniu 5 czerwca 2001 r. ta ostania przypozwała jej ubezpieczycieli francuskich drugiego stopnia, tj. Zurich International France i Axa Corporate, która wstąpiła w prawa AXA Global Risks.

17 W dniu 21 czerwca 2001 r. SFIP, na podstawie art. 10 akapit pierwszy Konwencji Brukselskiej, przypozwała jej belgijskich ubezpieczycieli drugiego stopnia, współubezpieczycieli w ramach umowy ubezpieczenia grupowego, tj. Axa Belgium, Zurich Assurances, AIG, Fortis oraz Gerling (zwanych dalej „współubezpieczycielami belgijskimi”).

18 Współubezpieczyciele belgijscy podnieśli zarzut braku właściwości miejscowej tribunal de grande instance w Bourgoin-Jallieu, powołując klauzulę dotyczącą jurysdykcji zawartą w umowie ubezpieczenia grupowego.

19 Tribunal de grande instance w Bourgoin-Jallieu, w zastosowaniu rozdziału VII, art. K umowy, mocą orzeczenia z dnia 13 września 2002 r. nakazał SFIP zwrócić się do tribunal de première instance w Brukseli (Belgia), sądu siedziby Recticel bądącej stroną umowy ubezpieczenia grupowego, o wydanie orzeczenia w przedmiocie żądań wobec współubezpieczycieli belgijskich.

20 W dniu 27 września 2002 r. SFIP wniosła sprzeciw w przedmiocie właściwości sądu do cour d’appel w Grenoble.

21 SFIP utrzymywała przed tym sądem, że ubezpieczyciel nie może powołać klauzuli o właściwości sądu, której podstawą jest art. 12 ust. 3 Konwencji Brukselskiej, wobec uposażonego z tytułu ubezpieczenia, który nie zawarł w sposób wyraźny umowy ubezpieczenia z taką klauzulą. Laiterie du Chatelard oraz SMABTP przyłączyły się do argumentacji przedstawionej prze z SFIP.

22 W takich okolicznościach cour d’appel w Grenoble postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem:

„Czy ubezpieczony uposażony z tytułu umowy ubezpieczenia, która została zawarta na jego rachunek między ubezpieczającym (zawierającym ubezpieczenie) a ubezpieczycielem, którzy mają swoje miejsce zamieszkania w tym samym Państwie Członkowskim, jest związany klauzulą dotyczącą jurysdykcji sądów tego Państwa Członkowskiego, w sytuacji gdy nie wyraził on osobiście zgody na tą klauzulę, kiedy szkoda powstała w innym Państwie Członkowskim oraz kiedy wystąpił on z powództwem przed sąd tego Państwa Członkowskiego przeciwko ubezpieczycielom z siedzibą w tym Państwie?”

W przedmiocie pytania prejudycjalnego

23 Przez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy klauzula dotycząca jurysdykcji, zastrzeżona zgodnie z art. 12 ust. 3 Konwencji Brukselskiej w umowie ubezpieczenia zawartej między ubezpieczającym a ubezpieczycielem jest skuteczna wobec ubezpieczonego, uposażonego z tytułu tej umowy, który nie udzielił wyraźnej zgody na taką klauzulę oraz ma swoje miejsce zamieszkania w innym Umawiającym się Państwie, niż państwo ubezpieczającego i ubezpieczyciela.

Uwagi przedłożone Trybunałowi

24 Współubezpieczyciele belgijscy oraz rząd Zjednoczonego Królestwa odsyłają do wyroku z dnia 14 lipca 1983 r. w sprawie 201/82 Gerling i in. (Rec. str. 2503), w ramach którego Trybunał orzekł, że w przypadku umowy ubezpieczenia między ubezpieczycielem i ubezpieczającym, zawartej przez tego ostatniego zarówno dla niego samego jak i na korzyść osób trzecich w stosunku do tej umowy oraz zawierającej klauzulę o jurysdykcji odnoszącą się do potencjalnych sporów wszczynanych przez te osoby trzecie, osoby te mogą powołać się na tą klauzulę, nawet jeśli nie udzieliły na nią wyraźnej zgody zakładając, że został spełniony wymóg formy pisemnej przewidziany w art. 17 Konwencji Brukselskiej odnośnie stosunków między ubezpieczycielem a ubezpieczającym oraz że została w tym względzie wyrażona jednoznaczna zgoda ubezpieczyciela. W pkt 18 tego wyroku Trybunał orzekł, że Konwencja ta wyraźnie przewidziała możliwość zastrzeżenia klauzul dotyczących jurysdykcji nie tylko na korzyść ubezpieczającego, strony umowy, lecz także na korzyść ubezpieczonego i uposażonego z tytułu ubezpieczenia, którzy z założenia nie są stronami umowy, w sytuacji gdy nie są tożsami z ubezpieczającym i którzy mogą być nawet nieznani w chwili zawarcia umowy. Współubezpieczyciele belgijscy wywodzą z tego wyroku, że Trybunał już orzekł o wiążącym charakterze klauzuli dotyczącej jurysdykcji wobec ubezpieczonego, uposażonego z tytułu ubezpieczenia bez konieczności spełniania przez niego wymogów z art. 17 Konwencji Brukselskiej.

25 Komisja uważa natomiast, że ubezpieczony uposażony z tytułu ubezpieczenia jest objęty umowa ubezpieczenia, bez bycia związanym klauzulą dotyczącą jurysdykcji, z uwagi na fakt automatycznej i bezwzględnej ochrony przysługującej każdej „stronie słabszej”. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że uposażony z tytułu ubezpieczenia, który nie podpisał umowy zawartej na rachunek osoby trzeciej, może się powołać na klauzulę dotycząca jurysdykcji bez możliwości, że, a contrario, klauzula ta może zostać powołana wobec niego. Co więcej, Komisja zauważa, że art. 12 ust. 2 Konwencji Brukselskiej, o którym mowa w powołanym powyżej wyroku w sprawie Gerling i in. wymienia w sposób wyraźny przypadek ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia oraz że wspomniane tam klauzule dotyczące jurysdykcji mają charakter fakultatywny, wyłącznie na korzyść „strony słabszej”. W konsekwencji ubezpieczony oraz beneficjent byliby włączeni do listy podmiotów, którzy mogliby zawrzeć lub powołać się na tą klauzulę. Jednakże art. 12 ust. 3 Konwencji Brukselskiej zezwala na klauzulę dotyczącą jurysdykcji posiadającej bez wątpienia charakter wyłączający, która nie wymienia uposażonych trzecich i stąd nie mogłaby być powołana względem tych ostatnich.

26 Współubezpieczyciele belgijscy oraz rząd Zjednoczonego Królestwa twierdzą, że zgodna z art. 12 ust. 3 Konwencji Brukselskiej klauzula dotycząca jurysdykcji została zastrzeżona na wniosek ubezpieczonego oraz że w konsekwencji argument oparty na zasadzie ochrony ubezpieczonego, „strony słabszej” umowy jest mało operatywny. Zdaniem ogółu współubezpieczycieli właściwe dla umowy zarzuty, które ubezpieczyciel może podnieść względem ubezpieczającego można także podnieść względem ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia, który ma zawsze możliwość odrzucenia klauzuli zawartej na jego korzyść, skoro nie odpowiadają mu niedogodności z nią związane. W przypadku sporu przed sądem krajowym ubezpieczony uposażony z tytułu ubezpieczenia powoływał względem ubezpieczycieli prawa wynikające z „całości umowy”, których część stanowi przedmiotowa klauzula dotycząca jurysdykcji i nie może podnosić okoliczności, że jest całkowicie samodzielnym francuskim ubezpieczonym, ponieważ jest on w ramach umowy ubezpieczenia grupowego całkowicie i bezpośrednio zależny od Recticel jeśli chodzi o zarządzanie polisami ubezpieczeniowymi i szkodami.

27 Według tej samej logiki belgijscy współubezpieczyciele odsyłają do wyroku z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie C-256/00 Besix (Rec. str. I-1699) oraz uważają, że Konwencja Brukselska powinna zapewnić stronom przewidywalność i bezpieczeństwo w ich stosunkach prawnych oraz uniknięcie, jak dalece jest to możliwe, mnogości jurysdykcji odnośnie tej samej umowy aby zapobiec ryzyku sprzeczności orzeczeń oraz ułatwić uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych poza granicami państwa, w którym zostały one wydane.

28 Rządy francuski i Zjednoczonego Królestwa popierają ten argument i dodają, że należałoby przyznać znaczenie swobodnie wyrażonej woli stron oraz pewności prawa w dziedzinie ubezpieczeń. W istocie przy tego rodzaju umowie ubezpieczenia, która obejmuje różne spółki tej samej grupy w kilku państwach, należałoby przewidzieć, że rożne spory mogące powstać przy stosowaniu tej umowy będą podlegać temu samemu sądowi. Taka interpretacja Konwencji Brukselskiej pozwoliłaby w ten sposób na zagwarantowanie jednolitości wykładni umowy ubezpieczenia, uniknięcie ewentualnego współistnienia sprzecznych decyzji, jak również mnogości sporów. Wykładnia ta doprowadziłaby zatem do urzeczywistnienia europejskiego rynku ubezpieczeń.

29 Komisja podnosi także, że niemożliwość powołania względem ubezpieczonego klauzul dotyczących jurysdykcji jest w stanie spowodować pewien brak przewidywalności po stronie towarzystw ubezpieczeniowych, które mogą być w ten sposób pozywane przed sądami, których nie są w stanie przewidzieć. Jednakże należy przyznać, że ustawodawca wspólnotowy wolał położyć akcent na cel, jakim jest ochrona ubezpieczonych.

Odpowiedź Trybunału

30 Tytułem wstępu należy przypomnieć, że Konwencję Brukselską winno się interpretować przy jednoczesnym uwzględnieniu właściwego jej systemu i celów oraz jej związku z traktatem WE (zob. wyrok z dnia 6 października 1976 r. w sprawie 12/76 Tessili, Rec. str. 1473, pkt 9).

31 W tym względzie Konwencja Brukselska ustanawia w tytule II, w rozdziale 3 autonomiczny system podziału kompetencji sądowych w sprawach dotyczących ubezpieczeń. Artykuły od 8 do 10 tej Konwencji przewidują w szczególności, że ubezpieczyciel mający miejsce zamieszkania na terytorium Umawiającego się Państwa może być pozywany przed sądy Umawiającego się Państwa, w którym ma on swoje miejsce zamieszkania, przed sąd miejsca zamieszkania ubezpieczającego, przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, jeśli chodzi ubezpieczenie o odpowiedzialności cywilnej, jak również przed sąd, w którym zawisło powództwo poszkodowanego przeciwko ubezpieczonemu, o ile jest to dopuszczalne przez prawo tego sądu. Ponadto, art. 11 tej samej Konwencji stanowi, że ubezpieczyciel może pozywać tylko przed sądy Umawiającego się Państwa, na którego terytorium pozwany ma miejsce zamieszkania, bez względu na to, czy jest on ubezpieczającym, ubezpieczonym, czy też uposażonym z tytułu ubezpieczenia.

32 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, z analizy przepisów tego rozdziału, dokonanej w świetle prac przygotowawczych poprzedzających ich przejęcie, wynika, że oferując ubezpieczonemu znacznie szerszy wybór jurysdykcji w porównaniu z tym, którym dysponuje ubezpieczyciel oraz wyłączając jakąkolwiek możliwość klauzuli dotyczącej jurysdykcji na korzyść tego ostatniego, przepisy te są odzwierciedleniem troski jaką jest ochrona ubezpieczonego, podmiotu ekonomicznie słabszego, któremu z reguły przedstawia się umowę już sformułowaną, której szczegóły nie podlegają negocjacji. (zob. ww wyrok z dnia 14 lipca 1983 r. w sprawie Gerling i in., pkt 17 oraz z dnia 13 lipca 2000 r. w sprawie C-412/98 Group Josi, Rec. str. I-5925, pkt 64).

33 W sprawach dotyczących ubezpieczeń cel ochrony osoby ekonomicznie słabszej jest również zagwarantowany przez ograniczenie autonomii stron odnośnie klauzuli dotyczącej jurysdykcji. Zatem art. 12 Konwencji Brukselskiej wymienia enumeratywnie w sposób wyczerpujący przypadki, w których strony mogą odstąpić od zasad ustanowionych w tytule II, rozdziale 3 tej Konwencji. Tym bardziej, na podstawie art. 17 akapit czwarty Konwencji, umowy dotyczące jurysdykcji nie wywołują skutku prawnego, jeżeli są sprzeczne z przepisami art. 12. Z tych przepisów wynika, że Konwencja ta ustanawia system, w którym odstępstwa od zasad dotyczących jurysdykcji w sprawach dotyczących ubezpieczeń należy interpretować w sposób zawężający.

34 W szczególności art. 12 pkt 3 Konwencji Brukselskiej pozwala ubezpieczającemu oraz ubezpieczycielowi mającym w chwili zawarcia umowy swoje miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w tym samym Umawiającym się Państwie na wybór jurysdykcji sądów tego państwa, chyba że prawo tego państwa na to nie zezwala, nawet gdy zdarzenie wywołujące szkodę nastąpiło za granicą. Taka klauzula jest dopuszczalna na podstawie Konwencji Brukselskiej, ponieważ nie jest ona w stanie pozbawić ubezpieczającego, strony słabszej, odpowiedniej ochrony. W istocie, jak podkreśla rzecznik generalny w pkt 61 swojej opinii, jeśli nawet w tym przypadku ubezpieczający utraci możliwość wystąpienia do sądu miejsca, w którym wystąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, jest on nadal w stanie wystąpić z powództwem przed sąd jego miejsca zamieszkania.

35 W ten sposób zasada autonomii stron pozwala ubezpieczającemu, słabszej stronie umowy, na rezygnację z jednej z dwóch form ochrony przyznanej przez Konwencję Brukselską. Jednakże, z uwagi na bezwzględny charakter celu ochrony podmiotu ekonomicznie słabszego, autonomia ta nie rozciąga się aż do możliwości rezygnacji powołanego ubezpieczającego z jurysdykcji sądu jego miejsca zamieszkania. W istocie, jako strona słabsza, nie powinien się czuć zniechęcony do zwrócenia się do sądu przez przeświadczenie o obowiązku wytoczenia powództwa przed sądy państwa, na terytorium którego jego współkontrahent ma swoje miejsce zamieszkania (zob. podobnie, w przypadku konsumenta, wyrok dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie C-464/01 Gruber, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 34)..

36 To właśnie w świetle tych rozważań należy ustalić, czy klauzula dotycząca jurysdykcji zawarta, zgodnie z art. 12 pkt 3 Konwencji Brukselskiej, między ubezpieczającym a ubezpieczycielem może zostać powołana względem ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia, który ma swoje miejsce zamieszkania w innym Umawiającym się Państwie, innym niż państwo ubezpieczającego czy ubezpieczyciela.

37 Konwencja Brukselska, a w zwłaszcza jej art. 12 pkt 3 nie dostarczają żadnych szczegółów odnośnie skutków prawnych takiej klauzuli dotyczącej jurysdykcji dla ubezpieczonego czy też uposażonego z tytułu umowy ubezpieczenia. Wykładnia literalna postanowień tej konwencji nie pozwala zatem na ustalenie czy oraz, w danym przypadku, pod jakimi warunkami klauzula ta może zostać powołana przez ubezpieczyciela względem ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia, kiedy ma on miejsce zamieszkania w Państwie Członkowskim innym niż państwo ubezpieczającego lub ubezpieczyciela.

38 W tych warunkach, jak wynika to również z pkt 28 niniejszego wyroku, do Trybunału należy dokonanie wykładni postanowień Konwencji Brukselskiej uwzględniając system oraz ogólne cele tej konwencji.

39 W tym względzie należy przypomnieć, że uposażony ubezpieczony, podobnie jak ubezpieczający, podlega ochronie na podstawie Konwencji Brukselskiej jako podmiot ekonomicznie słabszy w rozumieniu powołanego wyżej wyroku w sprawie Gerling i in.

40 W konsekwencji możliwość powołania się wobec ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia na klauzulę dotyczącą jurysdykcji na podstawie art. 12 pkt 3 tej konwencji jest dopuszczalna, jeśli nie narusza to celu ochrony podmiotu słabszego ekonomicznie.

41 Tak więc możliwość powołania się na taką klauzulę, jak również podkreśla to rzecznik generalny w pkt 62 i 67 swojej opinii, pociągałaby za sobą poważne konsekwencje dla ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia, który nie zawarł takiej klauzuli oraz który ma miejsce zamieszkania w innym Umawiającym się Państwie. Z jednej strony pozbawiałaby ona tego ubezpieczonego możliwości zwrócenia się do sądu miejsca wystąpienia szkody, jak również wytoczenia powództwa przed sąd jego miejsca zamieszkania przez nałożenie obowiązku wyboru sądu miejsca zamieszkania ubezpieczyciela przy dochodzeniu praw przeciwko temu ostatniemu. Z drugiej strony pozwalałaby rzeczonemu ubezpieczycielowi na wystąpienie do sądu jego miejsca zamieszkania w przypadku powództw przeciwko ubezpieczonemu uposażonemu z tytułu ubezpieczenia.

42 Taka wykładnia doprowadziłaby do uznania uzgodnienia co do jurysdykcji na korzyść ubezpieczyciela oraz stanowiłaby naruszenie celu ochrony podmiotu ekonomicznie słabszego, w niniejszym przypadku ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia, który powinien dysponować możliwością wytoczenia powództwa oraz przeprowadzenia obrony w sądzie jego miejsca zamieszkania.

43 W celu wzmocnienia tej usankcjonowanej już w pkt 17 powołanego powyżej wyroku w sprawie Gerling i in. ochrony ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia, podmiotu ekonomicznie słabszego, art. 9 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2001 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, str. 1) został sformułowany w taki sposób, że wyraźnie pozwala ubezpieczonemu lub uposażonemu z tytułu umowy ubezpieczenia pozywać ubezpieczyciela przed sąd miejsca zamieszkania tych pierwszych, podczas gdy art. 8 akapit pierwszy pkt 2 Konwencji Brukselskiej przewiduje jedynie właściwość sądu miejsca zamieszkania ubezpieczającego bez określenia czy ubezpieczyciel może czy nie być pozywany przed sąd miejsca zamieszkania ubezpieczonego lub uposażonego z tytułu ubezpieczenia.

44 Ponadto, powołany powyżej wyrok w sprawie Gerling i in., w przeciwieństwie do twierdzeń współubezpieczycieli belgijskich oraz rządu Zjednoczonego Królestwa, nie może zostać powołany na poparcie tezy, zgodnie z którą klauzula dotycząca jurysdykcji może zostać powołana wobec ubezpieczonego ponieważ, po pierwsze, w wyroku tym przedmiotem była klauzula dotycząca jurysdykcji na podstawie art. 12 pkt 2 Konwencji Brukselskiej, który wyraźnie zezwala stronom umowy na zawarcie klauzuli dotyczącej jurysdykcji nie wyłącznej, lecz fakultatywnej na korzyść wyłącznie ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uposażonego oraz, po drugie, ponieważ w tym samym wyroku Trybunał wypowiedział się wyłącznie co do powołania tej klauzuli przez osobę trzecią, ubezpieczonego uposażonego z tytułu ubezpieczenia, względem ubezpieczyciela a nie co do możności powołania jej przez ubezpieczyciela względem tej osoby trzeciej. Jak podnosi rzecznik generalny w pkt 52 swojej opinii, możliwość powołania przez ubezpieczonego uposażonego z tytułu umowy ubezpieczenia tej klauzuli wobec ubezpieczyciela nie może wyrządzić jemu szkody, lecz, wręcz przeciwnie, zmierza do zwiększenia ochrony podmiotu ekonomicznie słabszego poprzez dodanie kolejnej jurysdykcji do jurysdykcji przewidzianych przez Konwencje Brukselską w sprawach dotyczących ubezpieczeń.

45 Z powyższego wynika, iż należy odpowiedzieć na postawione pytanie, że klauzula dotycząca jurysdykcji zawarta zgodnie z art. 12 pkt 3 Konwencji Brukselskiej nie może zostać powołana wobec ubezpieczonego uposażonego z tytułu umowy ubezpieczenia, który nie zezwolił wyraźnie na tą klauzulę i który ma miejsce zamieszkania w Umawiającym się Państwie innym niż państwo ubezpieczającego czy ubezpieczyciela.

W przedmiocie kosztów

46 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Klauzula dotycząca jurysdykcji zawarta zgodnie z art. 12 pkt 3 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, zmienionej przez Konwencję z dnia 9 października 1978 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Danii, Irlandii oraz Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, przez Konwencję z dnia 25 października 1982 r w sprawie przystąpienia Republiki Greckiej, Konwencję z dnia 26 maja 1989 r. w sprawie przystąpienia Królestwa Hiszpanii i Republiki Portugalskiej oraz Konwencję z dnia 29 listopada 1996 r. w sprawie przystąpienia Republiki Austrii, Republiki Finlandii oraz Królestwa Szwecji, nie może zostać powołana wobec ubezpieczonego uposażonego z tytułu umowy ubezpieczenia, który nie zezwolił wyraźnie na tą klauzulę i który ma miejsce zamieszkania w Umawiającym się Państwie innym niż państwo ubezpieczającego czy ubezpieczyciela.

Podpisy.

* Język postępowania: francuski.